650
Սուչավա՝
դրմղադ,
Աիվրի֊Հիսար՝
ղայբ ա խք ,
Վան՝
կօիւպէս,
Հաճին՝
դօղբել,
Աեբաս՚տիա՝
քողք էլ։
Արաբների
արշավանքը
Հայաստան
է դա֊
րից է. բայց
դոնե մի դար պետք է դնել,
որպեսզի
արա բերեն ր տարածվեր
Հայաստա֊
նում և բառեր փոխ առնվեին
հայերենում։
Այնուամենայնիվ
Ը դարից
մինչև ԺԱ դար
միջոցը շատ մեծ է և պետք է ա՛վելի
սեղմել։
Անշուշտ, եթե իմանայինք
կողպեք
բառի
փոխառության
թվականը, շատ բան կպ.արզ֊
վեր։ Դժբախտաբար
շա՛տ ուշ է
ավանդված
այս բառր. ամենահին
վկայությունը
Օրրել֊
յանից
է. «Եղեալ ի փոքր՛իկ
սնդուկ
փայ­
տե այ և կոպղեալ»
(
հրտր,
էմինի, էջ
353)։
Օրր՚ելյանը
մեռել է
1304
թ., հոգևոր
կոչում
է ստացել
1280
թվին։
Բայց
կոպղ
բառր
այս՛
թվերից շատ ավելի
հին է, որովհետև պա­
հում է վերջաձայն
Լ֊ի օրենքը,
մինչդեռ
գունդստապլ
բառը՝ որ
1276
թվին կար
(
Ամբատ
Գունդստապլը
մեռել է այս
թվին),
չի սլահել
այղ օրենքը և չի դարձել
Գունդրս–
տապդ։
(
Այսպես նաև
դանփլ–<է6ՈՈբ16
«
տա­
ճար» և
տոլպլ<;լ1օսե16
«
կրկին»)։
Երկու
ուրիշ
փոքր
վկայություններ
էլ
կան,
որոնք գոնե մի դարով ետ են տանում
Ղ~Ւ թվականը։
Այսպես
Հովհաննես
Վանա­
կան վարդապետի
(
ծն.
1181
թ.)
«
Մեկնու­
թիւն
Յորայ»
գրքում,
"
րից
հա՛տվածներ
կան հրա՛տարակ՛ված
Իսիքիոսի
երիցու
Երու֊
սաղէմացւոյ
Մեկնութիւն
Յորայ
գրքում
(
տպ.
Վենետիկ,
1913),
էջ
309
գրված
է.
«
Ջայլա–
մըն
ոմանք
զիշտրմուղն
անուանեն»։ Այս
բառը պրս.
ձ յ ^ ֊ յ Լ ± , \
ԱտէէՄՈւԱ1՜7
«
ջայլամ»
բառն է, որից
երևում է որ
1181
թվին
հյ.
ղ
արդեն
թանձրացած
էր։ Մխիթար
Գոշը
ըս–
կըսել է գրել իր Դատաստանագիրքը
1184
թվին,
այդտեղ
գտնում
ենք հուն, Ի.քԱԱՂՀէ՝է
բառի դեմ
լիղատ
ձևը, որ
ց՚՚՚յց
է տալիս
նույնպես թե այդ թվին
ղ
ձայնի
թանձրա­
ցում ր կատարված
իրողություն
էր։
Իմ գտած
հնագոլյն
վկայությունը,
որ ներ­
կայացնում
է արաբ, կամ թրք՛
ք
ձայնի
դեմ
հյ.
ղ,
արաբ ոստիկան
Բուղայի
անունն
է (Բ՝ դար)։ Սա թրքական
1
շյ.յ նսգճ
«
ցուլ»
բառն է, որ նաև իբրև
անձնանուն
գործա­
ծական էր այն ժամանակ։
Օրինակ՝
6
օ
§ՒւՅ–
01–
ՏՕջհՅյ՚ք ՝
արաբների
Մութավաքքիլ
խա­
լիֆայի
թիկնա պահապետ
ը, որ
սպանեց
նրան
861
թ. (տես
\
^ՁԱյ՚ՅՈ7, ա տ է օՄՇ ճ շ
1 ՚
Տ § ) ՚ բ է 6 ,
էջ
202)։
Բուղա ոստիկանը
արշա­
՛
վեց Հայաստան
850
թ, իր անունը
գրված
է
Բուղայ
կամ
Բուխայ
(
Չամչ. Բ,
445).
և այդ շատ լավ է, որովհետև
նոր տառա­
դարձությունները
միշտ տատանյալ
ձև կու­
նենան։
Բուղայի
մասին
ընդարձակ
խոսում
է Հովհաննես
Ե կաթողիկոս
Դրա՚սխանա–
կերտցին
(898 — 929
թ.)։ Իր
Պատմությունը
հասել է մեզ զանազան
օրինակներով,
դըժ–
բախտաբար
շատ ուշ
ժամանակից։
Ըստ
մեր
հմուտ
ձեռագրագետ
պրոֆ. դր. Աշոտ
Աբրահամյանի
հա՛ղորդած
տ՛եղեկության
(1947
թ,, դեկտ.
26)
մեր Մատենադարա­
նում
ունինք
7
օրինակ,
որոնք գրված են ԺԸ
դարից առաջ, հնա դույնը
1597
թ.\ Երկար
ժամա՛նակ
կասկածել
եմ ես
Բուղայ
գրչու­
թյան վրա. արդյոք դա
Հո՛վհաննես
Դրաս–
խանակերտցու
ձեռքի՞ց է դուրս եկած, թե
ուշ ժամանակի
սրբագրություն
է։ Բ՝րք.
բու­
ղա
«
ցուլ»
բառը
այնպես
սովորական
է հա­
յոց մեջ, որ ամեն մի գրիչ կարող էր
իսկույն
բո փոսն
սրբագրել
բուղայ։
Հմմտ. մեր մեջ
գործա՛ծական
Ադբոլղա
անձնանունը
(
հնա֊
դույն
հիշատակությունը
1240
թվից)։
բուն
նշանակությունը
«
սպիտակ
ցուլ»)
Բուղա
անվան
րախա
գրչությունը
միշտ
այս կասկածն
էր ներշնչել
ինձ։
Եվ
իրոք,
մինչդեռ
Ղրա՛ոխանա կերտ
ցու
Պա՛տմության
Երուսաղեմի
հրատարակու֊
թյունր
(1867
թ.) ունի
միշտ
Բուղայ
ձևր,
Տփղիս՚ի
հրատարակությունը
(1912
թ.) ունի
միշտ
Բուիւաւ
(
ըստ անվա՛նացանկի՝
գոր֊
ծ ածված է
10
անգամ, էջ
118 — 134)։
Այժմ
գտնում եմ մի ուրիշ լավագույն վր֊
կա յութ յոլն։
Կ ա ղան կա յա ուաց ին
(
հտ. Գ.
ղլ. ԻԱ) պատմում
է թե
Բադողի
ամիրան
Նախիջևանում
նահատակել
է Հովհան մա֊
նուկին,
834
կամ
852
թ.։ Ըստ
Մարքվարտ,
Բագր.
54
այս ամիրան է Հա սան֊
բին-Ալի֊
ալ֊Բաղղիս֊ալ֊Մամոճնի։
Բադողի
կամ
Բաղ­
դիս
այնպիսի
անսովոր
անուն է, որ կարելի
չէ մտածել, թե որևէ
գրիչ սրբագրած
լինի
Fonds A.R.A.M