648
ունեցած
Ա և Բ
տպագրու՛թյու՛նները։
Մեր
Հանրային
դրա դարանը
և
Մատենադարանը
չունեին
ո՛չ մի օրինակ
այս գրքի որևէ
տր֊
պա գր ութ յունից։
Դիմեցի
Աարբհա՚նալե՚անին
և նրա մոտ
գտա
Հետևյալը*
«
Առողջաբանութիւն
ամուսնութեան,
Ա,
Տըպէ
դաղղիացւոյն,
թարգմանեց
Գ.
Ներշ՚ա֊
պուհ, Կ. Պօլիս
1876»։
Որովհետև
այստեղ
տպագրության
մասին
խոսք չկա,
ուստի պարզ է որ առաջին
տպա֊
գրությունն
է։ Դժբախտաբար
տպագրության
տարեթիվը
նույն
է «Գաղտնիք
կանանց»
գրքի
տ պա գրության
տարեթվի
հետ։
Սրան­
ցից
ո՞րն
է ավելի առաջ, թեկուզ
մի
քանի
ամսով։
Սրանով
մենք պիտի
կարողանայինք
որոշել
թե
շարոյր
բառը
Ներշապոլհի՞
հնա֊
րածն
է, թե ԺԵ
դ
ա
րի
ձեռա՛գրում
կար
և
ս/ ա տ կան ում է ԺԲ դարից առաջվա
հայերե֊
կին։
Ո այց
Գ. Ներշապուհը
(
էջ 46)
ասում
է
«
որուն*.,
շարոյր
անունը
տ ո ւ ա ծ ե ն » ,
որով
հա՛սկացնում
է հայտնապես
թե
ինքը
այդ
բառի
հեղինակը
չէ։ Հա կա ռակ
պա բա
դային
պիտի ասէր «տուած
ենք»։
Սրանից
հետևում
է, որ Ներշապուհը
այդ
բառը
սովորել
է կամ
այն ձեռագրից
և
կամ
նրա
1876
՛
թվի
թարգմանությունից։
Ես կարծում
եմ, որ այս երկու
ենթադրու֊
թ յունն երր
պիտի
միացնել
՛
և ասել,
որ
«
Գաղտնիք
կանանց»
գրքի անծանոթ
թարգ֊
մանիչը
հենց
նույն
Գաբրիել
Ներշապուհն
է,
որ
առանձին
հետաքրքրություն
է
ունեցել
գիտության
այս մասնաճյուղին,
ձեռք է
բե֊
րևլ և թարգման
ել նախ
ա՛յն ձեռա գիրը
1876
թ., նրանից
անմիջապես
հետո
թարգմանել
Ա. Տըպէ
(
ձ.
ՕշեՁւՏյ*)
ֆրանսիացու
գիրքը,
որ հրատարակել
է գոնե
երեք անգամ,
ա
տպ.
1876,
բ. տպ. 1 8 8 , գ , տպ.
1885
թ.։
Այժմ
իմ կողմից
առաջարկում
եմ
նույն
շարոյր
բառի
բացատրությունը։
—
Շարոյր
կազմված
է հյ,
շար
«
քող,
շղարշ,
տիւլ»
բառից,
որ գործածել
են Գնձ,
Մ
աշտ,
Տօնակ. Նար, առաք, և որ փոխառյալ
է
պրս,
^յ\.ձյ
§Սք
«
նուրբ
և գույնզգույն
տիւլ»
բառից
(
Հիգշ.
212)։
Շարոյր
կրկնականն
է
շար
արմատի,
ճիշտ այնպես՝
ինչպես
ունինք
շար
«
շարք, կարգ»
համանուն
բառից
կրկնու֊
թյամբ
շարուրել
«
իրար
վրա
կամ
կողք
կողքի կարդ կարգ
դիզել»
(
ըստ
ԱՈ)։
35
(36).
Ե՞ՐՐ
Լ
ԴԱՐՑ,Ավ
Ղ
Ամենքիս
հայտնի
է, որ Ե դարում
հայերը
ունեին
երկու
տես՛ակ
լ.
մեկը
նուրբ
լ,
որ
արտաս՛անվում
էր լեզվի
ծայրով,
ինչպես
է
այսօրվա
մեր
լ
ձայնը,
և երկրորդ՝
հաստ
կամ
թանձր
լ,
որ արտասանվում
էր
լեզվի
հետևի
մասով։
Այսպիսի
հնչյուն
ունեին
նաև
լատիններր,
ունին
լեհերը
և ինքս
էլ լսել
եմ
Պոլսի
հունաց
արդի
արտ՛ասանության
մ՛եջ։
Այսպիսի
լ
ձայնը
հին հայերը
գրում
էին
ղ
տառով,
որ
ապա
ավելի
թանձրանալով,
դարձավ
արդի
կոկորդական
ղ
և
սրանով
ստացանք
այնպիսի
աններդա՛շնակ
բառեր,
ինչպես
են
խաղաղ, խաղող, ուղեղ
և
այլն։
Սրանք
նախապես
հնչվում
էին
խալալ,
խալոլ, ուլել ,&
՛
այլն։
Բնականաբար
կային
այս
ձայների
գոր­
ծածության
որոշ պայմաններ,
այսպես
բա֊
ռա սկզբում
ամենամեծ
մասամբ
լինում
էր
լ
և ո՛չ թե
ղ ։
Այս՛
ղ
ձայնով
սկսվող
բառերը
օտար
են. ինչ.
ղեկ<<
ասոր.
1(3
գ՚5,
ղենշակ
<Հհուն,
XտVX'.^;V,
լ
տ
.
1
աէ6Ա1՜Ո
և այլն,
մյուս­
ները դեռ մեկնված
չեն. ինչ.
ղօղիլ, ղօղաւն–
քել։
Եթե
ղ
ձայնը
ընկներ
բառի
՛
սկիզբը,
իսկույն
ստանում
էր
ե
կամ
ա
հենա՛րանը,
ինչ,
եղբայր, աղբյուր
և
այլն։
Բառամիջում,
երկու
ձայների
միջև կ՛ա­
րող
էր գտնվել
թե՛
լ
և թե
ղ.
բայց
բաղա­
ձայնից առաջ
լինում
էր միշտ
ղ
և ոչ
լ։
Այս
ձայնական
օրենքը գտավ
Ւ»\շ1\1շէ
հայագե­
տը։
Բառավերջում
ունինք
ձայնավորից
հետո
թե՛
լ
և թե
ղ.
ինչ.
ղոլ
և
ղող.
բայց
\ ֊
ի ց հ՛ե­
տո
լինում
Է միշտ
լ.
ինչ.
այլ, փայլ, քայլ,
նշոյլ
ևն։ Եթե որևէ պատճառով
այս
յ
ձայ­
նը վերանար,
լ
դառնում
էր
ղ.
ինչ.
ա յ լ—
աղաւաղել,
նշոյլ—նշողել,
յ ո յ լ —յ ո ղ ա լ ,
փայլ—փաղփաղիլ, թ ո յ լ—թ ո ղ ո ւ լ
և
ա՛յլն։
Նկատել
եմ որ բառավերջում
եթե
լ
գըտ֊
նըվի
բաղաձայնից
հետո, կդա՛ռնա
ղ.
այս­
պ՛ես ունինք
թե՛
բնիկ
հայ և թե օտար
բա֊
Fonds A.R.A.M