63
^
չորը
բարդությամբ
է կազմվում,
ինչ,
տան­
ձաչիր, շլորաչիր։
Կարո՞ղ էր Հայաստանի
չիրը
մինչև
Հ ի ն ֊
դոլքոլշ
հա՛սնել։
Ըստ
բուսաբանների
ծիրանը
Հայաստանի
բնիկ
պտուղներից
է, այնպես որ գիտական
անունն
է
Բ ա Ո Ա Տ
ՏւՈ\Ղ&\Ղ1ձՕ,Յւ֊
հայկական
սալոր,
լատիներեն
կոչվում է
ԶՈՈ6Ո13ՇԱա
և
իտալերեն
ՁՈՈ611ւՈ0.
իսկ արաբ.
շ–Ա.յ էսքք՚5՚հ–Ձ1
–
ԶՈՈՅՈ1,
որ նշանա­
կում է «հայկական
խնձոր»։
Չիր
բառը Փոխ է առնված
թրք.
ՕՄ
ձևով,
որ
նշանակում
է «չորացրա՛ծ
ծիրան կամ
սալոր», և վրաց.
&
օ(5՝օ չիրի
ձևով, որ նշա­
նակում է ընդհանրապես
«
չորա՛ցրած պր­
տուդ», օր,
լեզվիս չիրի
«
չոր
թուզ»։
Այս
հանգամանքների
տակ
հասկանալի
է
դառնում, որ չիրր
մինչև
Հինղուքոդ
հասած
լինի, բա՛յց
չիրը և ո՛չթե
ծիրանը։
23
(24).
ՄԱ Թ Ո Ի Զ
Մաթուզը
կիսա՛վայրենի
մի պտուղ է, որ
աճում է
մաթզի
կամ
մաթզհնի
կոչված ծա­
ռի վրա։
Լատիներեն
կոչվում
է
Յքեսէստ,
ծանոթ է Պոլսում
թրք.
հօ|ւՁ >՚61Ո1Տ^
«
պա­
ռավի
պտուղ»
անունով։
Հնից ավանդված
է
միայն
մ ա թզի
(
ծառը) Վստկ.
155,
իսկ այժմ
բարբառներում
ունենք՝՝
Աեյթուն
մաթուզ,
Սվեդիա
մաթէօս
(
ա՚ձէԽ)
պտուղը և
Զ ե յ ֊
թուն
մաթզի,
Ս՛վեդիա
1
ՈԶէ՚Տ1ՈՅ
ծառը։
Այս
բառի
ծագման
մասին ոչ ոք ոչ մի
կարծիք
չի
հայտնել։
Կարծում եմոր
մաթուզ
ա՛րդյունք
Է արա֊
գաբանոլթյան
(՜
հՁթ1օ1օ§16^)
՛
և ձևացած Է
ա դ ամաթուզ
բառից։
Արդի
բառարաններում
ա դ ամաթուզ
բա­
ռով նշանակված
Է
եՅՈՁՈ6
կոչված
պտուղը,
որ
հայտնի
Էնաև արաբ,
մ օզ
անունով։
Բայց
ավելի
ճիշտ Է
քւ§Ա6֊եՅՈՁՈ6
պտուղը,
որ պարսկերեն
կոչվում Է
^տ>յ՚| ՁՈյ|Մ-1
ՃՃՅՈ
1
և
աննիրիաամ
ձևով հիշատակված
Է
Ամիրտովլաթի
մոտ։
Բառացի
թարգմանվում
Է «Ադամի
թուզ»,
ինչպես
նշանա՛կում Է
նաև
Գէորգ
Դպիրը իր Պ արսկերեն
բառա­
րանում (տպ. Պոլիս
1826),
էշ
87
ա՝ «Ադա­
մայ
թուզ»
ձևով։
Իբր թե նախամայր
Եվայի
կերած և Ադամին
էլմատուցած
պտուղը
հենց այս էր։ Ուրիշներ
Ադամի կերած
պտոլ֊
ղը շատ բամբարակ
ձևով են
բացատրում,
որի
աղբյուրը
անշուշտ պրս.
^.^Տէյ՚ք
Ձ՚ՈյԱ՜
«
թուզ»
բաոի
երկրորդ
նշանակությունն
է,
որ և հատուկ
բառով
կոչվում է
օ
^ Տ լ յ \ Ճ1Ղ-
Որպեսզի
մաթուզ
բառը առաջացած
լինի
ադամաթուզ
բառից
արա գաբան
ութ յամ
բ,
պետք է որ այս
ա դ ամաթուզ
բառը ո՛չ
միայն
ավելի
հին լինի, այլև ժողովր՛դի մեջ սովո­
րական
դա՛րձած բառ,
որովհետեւ
մաթուզ
բառը
գոնե
Կիլիկիայի
հիշյալ
երկու գա­
վառներում
սովորական
է։
Ադամ
անունից
կազմված
մի խումբ բա­
ռեր
ունենք
մձր ժողովրդի
մեջ*
այսպես՝
ադամադող, ադամալույս ադամամութ, ա–
դամամթնիկ,
ադամացավ,
ադամաքուն,
ադամորդի, ադամամերկ,
որ և
արազաբա–
ն ութ յամբ
ասվում է
ադամերկ։
Չկա
ադա­
մաթուզ,
որ սակայն
ըստ մեր
՛
տեսության
նախապես,
գոյություն
ունեցած
պիտի
վինի,
ապա ^անհետացած,
որովհետև այդ
պտուղը
մ եր եր կրում
չկա։
Արա գա բան
ութ յան
այս ձևը անսովոր է
կարծեմ. լավ կլիներ, եթե ուրիշ
օրինակ էլ
ճարվեր։
24
(25).
Տ Ա Ք
Այս
բառի
ծագումը
բացատրելու
համար
զանազան
մեկնություններ
են տրված,
որոնց
ո՛չ
մեկը
ընդուն՛ելի չէ (տե ս Արմատ,
բռ.,
հտ. Զ,
849
= տպ. Դ,
391),
Ըստ իս շատ հ՛ասարակ
բացատրություն
ունի և զարմանալի
է, որ ոչ ոք չի մ՛տածել
այդ։
նրանց հետ նաև ես, որ
սաւք
դրել եմ
առանձին արմատ՝.
Տաք
բառը առաջացած
է պարզասլես
աասլ
բառի
հոգնակի
սւասլք
ձևից՝
սլ
բաղաձայնի
սղմամբ։
Սրա ճիշտ
պատկերն
է ներկա­
յացնում
չաք
(
ապա
չանք),
որ
ա՛ռաջանում
է
չափք
բառից
սղմամբ։
Ուշ
ժամանակի
հայերենում
մի խումբ
բառերի
հոգնակին
գործածվում
էր իբրև ե֊
Fonds A.R.A.M