634
վել»,
6
X81113
«
թշնամոլ
վրա
հարձակվել»,
1
՜6
Տս1էՅւ10
«
դիմադրություն»,
էքՅՈտԱա
«
ար­
համարհել»,
1
ՈՏս1էօ
«
թշնամին
հարվածել,
լողալու
ժամա՛նակ
ալիքները
հաղթահարել»,
ՅՏՏԱԱՅԱՕ
«
նվաճում,
ընկճելը,
հաղթել»,
©X ֊
Տ Ա 1 էՅՈ Տ
«
հաղթական»։
Ես կարծում եմ, որ «յաղթել»
իմաստը
առաջանում
է «վրան
նետվել»
իմաստից։
Երբ անզուսպ
ձին ուզում
են ընկճել, քաջ
հեծնորդր
մոտենում
է նրան, ՛սանձից
բըռ֊
նոլմ, մի քիչ այս ու այն կողմ հետը
շարժ­
վում և հանկարծ
վրան
նետ՛վում։
Այլ ևս
ձին հպատա՛կվում
է։ նմանապես
երբ ուզում
են
գայլը կամ արջը
զսպել,
վրան են նետ­
վում, կոկորդից
խեղդում, և նա հպատակ­
վում է։ Այսպեսով
«
յաղթել»
դառնում է մի
պատկերավոր
բացատրություն
նման իր հո­
մանիշ
«
ընկճել»
բառին, որ նշանակում է
բառացի
«
ծունկի տակ
դն՛ել»։
Գալով
հյ.
յաղթել
բայի մեջ մտած
է > թ
ձայնին,
պետք է բնականաբար
ընդունել
աճական։
Լա՛տիներեն
Տ3110
—
ՏՁԱՕ
ձևի մեջ
է
համար՛վում է սաստկական։
Հայերենում
երևան
հանելով
է
աճականը,
կարելի է այ֊
ժըմ մտածել որ նաև լտ.
է
աճա կան՝ է։
^ Յ 1 –
(
Խ-Բօեօւ
՜
Ո)՛
2, 505
Տ Շ1 –
արմատի տակ հի­
շում ՛է հսլ.
տ1՜հք
՝3
է1՚,
տԽթՅէւ
«
ցատկել», իբր
կազմված
բ
աճականով.
բայց
կասկածա­
կան է։ Եթե
հայերենում
է
իբրև
ա՛ճական
րնդունենք,
սլավական
բառն էլ կազատվի
կասկածականից։
17
(18).
ՑԵՌ
8
բաղաձայնով
սկսվող
բառերով
զբա՛ղ­
վելու ժամանակ,
՝
ԴՀ
յ1ժ6–Բօեօ1
՜
Ո^
բառարա­
նում, հտ. 2, էջ 587 պատահեցի
հնխ.
տճ՛^֊
«
կղկղանք,
կղկղել»
արմատին,
որի ժա­
ռանգն՛երն են սլավ.
Տ61՜3.
ՏեքՅէւ
«
կղկղել»,
ռուս.
ԸՕ.բ
«
աղբ»,
զնղ.
Տ Յ Մ ) ՚ 3
«
աղբ», պհլ.
ՏՅւ՜ցՕՈ
և պրս.
Տ31–§;1Ո
«
աղբ»,
հոլն.
0
X0)0,
Հ1
*7
.
~.6<; «կղկղանք»,
հիսլ.
տեՅՈ
՜
Լ,
անգսք.
ՏՇ631՜Ո,
՜՛՛
ֆրիզ–
Տ&6.Ո,
գերմ.
ՏՇՈՅՈ1
«
աղբ»,
լտ.
1
ՈԱՏՇ
6
Ո1Յ
«
մկան
աղբ»,
Տ Ա Շ Տ ^Յ
«
խոզի
աղբ»,
0
Ա՜Օ
61
՜(1
Յ
«
կովի
թրիք»,
0՝
յ՝1֊Շէձձ
«
ոչ­
խարի
աղբ»,
որոնց
մասին
խոսում է նաև
ՏքՈ0սէ
–
^6ւ1Խէ,
էջ 171,
Հայերենը
ձևով և իմաստով
նույն է այս
բառերի հետ և ո՛չ մի բացատրության
պետք
չունի։
Կարևոր է միայն
անդրադառնալ
վեր­
ջաձայն
Ո
-֊
ի վրա, փոխանակ
Ր
֊
ի ։ Այս էլ
կա
՛
մ՝ առաջանում
է
Տ
աճականռվ
հնխ.
տ\<ւ՚ՇՀ՝ձ ձևից և կամ ավելի
ճիշտ՝
տեռ
բառի
նմանությամբ
վերջաձայնը
՛
սաստ կացն
ելով։
18
(19).
ՀԻԻ Ա Ն Դ
Լեզվաբանն
երը այնքան շատ
աշխատանք
են կատարել
հայերեն
բառերի
համեմատու­
թյան
ասպարեզում,
որ բոլոր
պարզ
աչքի
ընկնող և հայտնի
ստ ուգարան
ութ յոլնն երը
կատարվել
վերջացել
են, և մեզ մնում է
միայն
ամենից
դժվար
աշխատանքը։
Այդ
կարգի
բառերից
մեկն է
հիւանդ
բա­
ռը, որի համար տրված
բոլոր
բացատրու­
թյունն երը արդեն
մերժվա՛ծ կամ մերժելի
են
(
տես
Արմ. բռ., հտ. Ղ՝, էջ 315= տպ. Գ, էջ 98);
Առաջին
հայացքով
հիւանդ
պետք էր հա­
մարել
հնագոլյն
*
հէէ|անդ
ձևից, ըստ
որում
նախավանկերի
անշեշտ
ի
առաջանում
է
\–
ից
(
օր.
սիրել < * ս է ր ե լ ) ։
Բա՛յց աչքի ՛ա­
ռաջ
ունենանք
հայերենի
այն կանոնը,
որով
հ
նախաձայնից
հետո
ի
ձայնավորը
չի փոխ­
վում (ինչ.
հինդ—հինգերորդ
և ո՛չ թե
*
հ ը ն –
գերորդ).
ուստի՝
հիւանդ
էլ մնում է
հիւանդ
և պետք չէ ենթադրել
*
հէւ1սնգ
նախաձևը։
Գիտենք
ն՛աև, որ բառամիջում,
ձայնավո­
րից հետո
I
առաջանում
է Հ>–ից (ինչ,
6
թւ1>
ե, Տ 6 բ է Ո > ե ւթն ) ,
իսկ բառասկզբի
հ
ընդ­
հանրապես
ծագում
է \)~ից (ինչ.
թ 9 է 6 ք >
հ ա յ ր ) ։
Այսպես
պարզվում
է մեր աչքին
հնխ.
բ6 Ո
արմատը՝
«
հիվանդություն
կամ
ցավ»
նշանակությամբ։
Այսպիսի
մի արմատ
գոյություն
չունի
ա31ճ6–Բօեօա^
բառարանում։
Հունարենում
ունինք
~ե՝*ՆՀ «ցավ», էէ(,՝/տա
«
ցավ
կրել, ցավ քաշել»,
~07Տա
Հ՚Հ-ւ
XՏ'ք^X'^V
«
գլուխը
ցավել,
գլխացավով
տառապել»,
7
ւՕ՝>Խ
XX
դ–.Աղ «սրունքները
ցավել»,
7
էՏ\0յ13՚.
«
տառապել,
չարչարանքով
աշխատել»
ևն։
Այս
բոլորը
ներկայացնում
են մեր
դուրս
բերած
բ6 Ո
արմատը, իր միջին
ձայնդարձով
միասին, որ է
բՕՈ.
հայերենում
ունինք այ֊
ժըմ
ստորին
ձայնադարձը՝
բ Ո ^ բ Յ Ո ։
Fonds A.R.A.M