633
որ
ժողովրդական
լեզվով
արտա՛սանվում
է
VՅ ՐՁՈ(1ՅՈ
«
ետ
քշեի
վռնդել»,
օր.
32
ճ2Մ
VՅ քՅՈճՅՈ
«
դռնից
վռնդել»։
Պրս.
ՐՅՈ(1ՅՈ
բառի մեջ նախաձայն
1՜
հնչվում է թե՛
V
և
թե
ււ,
ուստի հր ո կարող է ՛նրանից առաջա­
նալ,
բայց
կարող է նա՛և հաջորդ
ն
ռնգա­
կանի պատճառով
սա՛ստկացած
լինել։
Միևնույն
բառի
գոյությունը
թէ՛ Պոլսի և
թէ
Երևանի
բարբառում,
նշան է, թե բառը
փոխ է առնված
պարսկերենից
ա՛յն
ժամա­
նակ, երբ դեռ
պոլսեցիք
Հայա ստ
անումն
էին և պարսիկները
Հայաստանի
սա՛հմաննե­
րից
հեռացած
չէին, այն է թրքական
գա՛ղ­
թից ավելի
առաջ։
15
(16).
ՑԱՏԿԵԼ
Այս
բառի
գրության
մասին մի ժամանակ
արևմտահայերը
վիճում էին, ոմանք
գրում
էին
ցաթքել,
ոմանք
ցաթկհլ,
ոմանք
ցատ­
կել։
Վերջինը
արևելահայոց
ընդունա՛ծ
միակ
ձևն է։ Գրաբարում
այս բառը
գոյություն
չունենա՛լով՝
այսպիսի
վեճեր
հն՛արավոր
են։
Օրինակ՝
«
Հայ
կայսերք
Բիւզանդիոնի»
գըր֊
քում, տպ. Վ՛ենետիկ
1905,
հտ. Բ, էջ 123
կարդում
ենք. «8ա\ոքելու,
գնտակ
խաղալու,
նիզակ
ն ետ ելու,
աղեղը
լեցնելու
և արձա­
կելու, ՛են»։
Ուղղագրությունը
որոշելու
միակ
միջոցը
բառի
ծագումը
գտնելն է։
Գիտենք, որ հյ.
ց
ծագում է հնխ.
տե
և
1
<Տ
ձևերից հավասարապես,
ուս՛տի պետք է ո֊
րոնել
ՏԿՅՃ
կամ
ԿՏՅՃ
և
տեՅէ
կամ ճ$,&է ձե֊
վով
մի արմատ։
Կատարելով
այս
որոնումը,
ա31ճ6–Բօեօա7
բառարանում,
հտ. Բ, Էջ
538
գտա
Տգ&է «ցատկել,
ոստնուլ,
ոստոս­
տել», որի վստահելի
մառան գներն են լտ.
ՏՇՅէշՕ
«
չրի
դուրս
ժայթքել
կամ ցա՛տկե­
լը»,
հին լիթ.
տեՅէՅԱ
«
ցատկել,
խոյանալ,
ոստնուլ»,
հուն, (ըստ Հեսիքիոսի
ՏՕՅէՕ^ՕէԱ-է՚-յՏ^
«
խոյանալ,
ոստնուլ»։
ՏքՈ0Աէ–^6ւ116է
բա­
ռարանը
(
Էշ 863) նույնպես
հիշում Է այս
ձևերը,
որոնց վրա ավելացնում
Է սլավական
տեօեԱ
«
ոստիւն», որ Է ռուս.
Շ1<3«31
՝
ե,
ՇւՕ^–
1
<3
են։ Հայերենից
հիշում Է
ցայտել
կամ
ցայթել,
առանց
սակայն
պնդելու
նրանց
նույնոկթյան
վրա։
Տարակույս
չկա, որ ՛մեր
ցատկե|
բ
ա
յ ը
պատկանում
Է ճիշտ
նույն
արմատին,
է
կամ
էհ
հավասարապես
տալիս են հյ.
թ>
ուստի
հայերենի
ճիշտ ձևն Է
ցաթ–,
որի վրա
ավելանալով
կ
աճականը
(
հմմտ.
հար֊ուլ և
հարկա՛նել),
ստացվել
Է
ցաթկել։
Այնուհետև
բաղաձայնների
աստիճանի
հարմարեցմամբ՝
առաջացել
են մի
կողմից
ցաթքել
\
և մյուս
կողմից
ցատկել
ձևերը։
16
(17).
ՅԱՂԹ Ե Լ
Ի
նկատի
ունենալով
6
= յ
փոխանակու­
թյունը
հայերենում
(
ինչ.
հինգ—յիսուն,
հատանել—յօտել,
հետ—յ՛ետ),
կարող ենք
ասել, թե այս բառի
նախաձայնն
Էլ իրա՛­
վունք
ոլնինք
բացատրելու
ինչպես
հ»
Ըստ
այսմ
յ ա ղթ
արմատը
պետք Է են­
թադրել
թ31է
կամ
Տ31է
նախաձևից։
Առաջինը
գոյություն
չունի,
երկրորդը
գտնում ենք լա­
տիներենում։
Էտ.
ՏՅԱԱՏ
նշանակում
Է «ոս­
տում», որի բայն Է
Տ-ՅԱՕ
«
պարեթ
՝
Հ>ֆը~
բանս.
ՏՅԱէշք
«
ցատկել»։
Այս բառը
համար­
վում Է ածանցված
Տ31ւ0
Բ
ա
յից> որի նախ­
նական
նշանակությունն
Է «ցատկել»,
ապա
զանազան
երանգավորումներով)
«
խոյա­
նա՛լ, պա՛րել,
նետվել,
սիրտը
բա
բախել,
հ ուզվել,
դուրս նետվել,
ջուրը
ժայթքել, հո­
սել, և վերջապես
«
ՏՏւ\\\\է
ՕԱ
ԸՕաՈ՜Մ
ԱՈ6
ք61՜Ո6116,
խառնք
անասնոց, որ և ժղ.
ծածկել
(
ճիշտ
ինչպես
ֆրանսերենում)»։
Այս վեր­
ջին իմաս՛տից
Էլ լտ.
ՏՅ1ՅՃ
«
լպիրշ,
լիրբ»։
՚
ՏՏՎտձձճ,
ինչպես
նաև
՚
ճ\ձ
&֊՝9
օճՕՀՈյ
2,
505
և
ՏրՈՕԱէ
–
^61116է
849
լտ.
Տ3110
արմա­
տական
ձևի հետ միացնում
՛
են հոլն. Օ.հհ0ււԱ՚.
«
ցատկել,
ոստնուլ,
խոյանալ,
առաջ
նետ­
վել»,
որոնցից
ենթադրվում
Է հնխ. ՏՇ\
«
ցատկել»։
Հյ.
յաղթել
ըստ ձևի
նույն Է լտ.
ՏՅԱՕ
բայի
հետ։
Մնում Է գանել կապը
«
ցատկել»
և
«
յաղթել»
նղան ակութ յանց
միջև։
Հենց
լատիներեն
բայը
այնքան
նախա­
մասնիկներ
Է ստանում
՛
և նր՛անց
միջոցով
այնքան
Է փոփոխում
իր իմա՛ստը, որ հաս­
նում Էարդեն
«
յաղթել»
նշանակության։
Հմմտ.
ԸՄՇԱատաօ
«
ամեն
կողմից
հարձակ֊
Fonds A.R.A.M