6 3 1
տանում։
Շատ
աՎելի
ուշ, Տ-րդ
դարում
միայն,
սկս՛եց տ՛արածվել
Արևմտյան
աշ­
խարհում,
հետևյալ
ձևով.
751
թվին
լինացիք
արշավեցին
Սամար֊
զանդի վրա, որ պատկանում
էր արաբնե­
րին։
Արաբները
դուրս
եկան
նրանց դեմ,
չինացոց
դուրս
քշեցին և բռնեցին
նրանցից
գերիներ։
Գերիների
մեջ կային
թուղթ
շինող
վարպետն՛եր,
որոնց
արաբները
գործածեցին
Ս ա մ ա րղան դում
թղթի
գործարան
բանալու
համար։
794
թվին մի գործարան
էլ Բաղ֊
դադում
բացվեց,
որից հետո
թղթի
գործա֊
ծութւունր
տարածվեց
ամբողջ
Արա բա կան
խալիֆայության
մեջ։
9
~ՐԴ Դ
ա
( ՚
Ի 9
հասել
են մեզ բազմաթիվ
արաբերեն
ձեռագրեր,
գրված
թղթի
վրա։ ԺԱ դարի
վերջում,
թղթի
գործա
ծությունը
հասնում
է Պոլիս և տա֊
րածվում
է
13
֊
րդ
դարի
կեսից
սկսած։
Ա֊
վելի
ուշ անցնում է Սպանիա,
Սիկիլիա, Ր֊
տալիա,
Անգլիա և
17
֊
րդ
դարումն
էլ Ամե­
րիկա։
Եթե ոչ
9
֊
րդ,
գոնե
10
֊
րդ
դարում
թղթի
գործածությունը
մտած
պիտի
լինի
Հայաս֊
տան, որովհետև
արդեն
981
թվից
ունինք
քհղթյա մի ձեռագիր,
որ պահվում
է մեր
Մատենադարանում
(
ՀՒԲ
2679)։
Այս
բոլոր
ասվածներից
երևո՛ւմ է, որ Ե
դարում
Հայաստանում
և առհասարակ
Արե֊
վելքում դեռ թուղթ չկար և հետևաբար
թուղթ
բառի
՛
առաջին
և նախնական
իմաստը
ո չ
թե
թուղթ
նյութն է, այլ «գրություն,
ԳԱԲ՜
վածք»։
\– (
Մ՛եր հարևա՛ն
լեզուների
մ՛եջ
որոնումներ
կատարելով՝
գտա
միայն մի բառ, որ կա֊
բող
Հ
լինել
հյ.
թուղթ
բառի
աղբյուրը,
այդ
է լա.
էւէս1ստ։
Չ\1
\
շհշաէ
–
Ե&ԳՇ\պ~ի
լատիներեն
—
ֆրան­
սերեն
րնդարձակ
բառարանում
ք ՚ ք էՏ յ
1913),
էջ
1404
ԱէսԽտ
բառի
առաջին
ի ֊
մասար
Լ1րված է «արձանագրություն»,
ո֊
րից
հ՛ետո գալիս են «գրքի
խորագիր
կամ
ամփոփում,
գինու պիտակ
(
էէ
\
գ\10
.
ճշ)
,
գե֊
րոլ կամ
ղատապարտյաւի
վզին
կախած
գրվածք (դատավճիռ),
մեռելի
տապանագիր,
վաճառման
կամ ՛վարձու
հայտսւրարություն»
և,
վերջապես,
միայն
փոխաբերաբար՝
«
պատվի
տիտղոս»։
Լատին
բառր
փոխառությամբ
անցել Է
ն՛աև
հունարենին
և առաջին
անդա\մ
գոր֊
ծածված
Է Յո\վհ. ԺԹ
19 — 20
ՀՀՀԱՀ
ձիով և
«
մակագրություն»
իմաստով
(
տե՛ս
8
ՅԱ1^,
Օւշէ. Օւ՜-ք՜ւ՝.
6
-
րդ տպ. և
Տօբհօշ1շտ,
(
յ ք 6 6 ե
՚
ՕճւՇՕՈ,
1914)։
Այս երկու,
բառարաններումն
Էլ նու(ն
բառը
մեկնվում
Է միայն իբր «մա­
կագրություն,
արձան ա գրու՛թյուն,
գրավոր
տեղեկություն,
նամակ,
գրքի
՛
բաժանմունք»
(
և չկա «տիտղոս,
ասսէիճան»)։
նույնը
կա
նաև ասորերեն
(՜&
ՀՕՀՃ&\ՈՂՃ\ՂՈ, 132
բ), մի­
միայն
«
մ՛ակագրություն
կամ
արձանագրու­
թյուն»
իմաստով։
Ըս՛տ
այսմ
հայերեն
բառի
իմ աստր
հ՛ա­
մապատասխանում
Է լատին
բառի
իմ՛աս­
տին։
Մնում
Է խոսել
բառի
ձևի
մասին։
Մասնագետն՛երին
հայտնի
Է, որ
հ՛ա՛յերենի
մեջ նայ ձայները
առաջ են ՛անցնում, սրա
դասական
օրինակն
Է
սուրբ =
սանս.
^սեհքՅ,
որ նախապես
Էր
*
ԱՈւրր։
Թուղթ
բառն Էլ
նախապես
պիտի
լիներ
թութղ,
որ ՛Է
թոլթլ։
Լատին
բառի
միջին
ձայնավորր
(
ս)
ըսկել
Է հայերենում,
ինչպես
որ ընկած
Է նաև
հունարենում,
ասորերենում
և
վրացերենում,
միայն
՛
թե հայերենում
առաջին
վանկի ՚\
ձայնավորն
Էլ նույն
\1–
ի
նմանությամբ
դարձել
Է
ու։
11.
ԺՊԻՐՀ
Այս
բառի
ծագում
ր հայտնի
չէ։
Ար տաքին
կերպարանքր
մատնանիշ
՛
է ա֊
նում իրանական
ծագում։
Փորձենք։
Հայերենում
ՐՈ (ՈՐ)
ձայնախոլմբր
առա֊
ջանում է իրանական
՚&
ք
խմբից,
ինչ.
ՀԱշ–
խարհ<<ս//7ս.
ՏՏՅ՚&էՅ,
ղոհ
<Հ
ղորհ <Հ
զն դ.
230#1՝3,
ժահր <
զնդ,
յՅ՚քհ՜Յ,
շՀւ^ճ<Լզնդ.
.\
ՏՈ30՚քհ՜Ձ, աահ<;պարհ
<;^1//;.
ՕՅ^հ՜Յ, սե–
պուհ<<
զնդ.
Հ
^ւՏՕ-բԱ^ՐՅ, Մանահիհր
<Հիրան.
^ Յ Ո Յ - Շ ւ Փ է Յ , Միհր
<Հհպրս.
^ 1 ^ 3
և
այլն։
Ըստ
այսմ
ժպիրհ
պիտի
ենթադրեր
* ՚
Հ 1 ~
բւՓՐՅ
ձևը։ Այս ձղևր
իսկույն
հիշեցնում
է
մեզ
*321֊
բւՓւ՝Ձ
բառր, որ պիտի
նշանակեր
Fonds A.R.A.M