>
—, ,
մ ի քանի շատ յատկանշական
փոխառոլթիւնները
(
ինչ.
իւղ* օրինակ, փեթա կ)
իրօք
հայերէնի՞ց
են փոխառեալ,
թէ պատահական
նմանութիւն
ունին։ Առա­
ջին կէտի
համար կոչ կարդացի
Բիւրակն
թերթի մէջ (1898, էջ 385—7)
և
ահա
իրար ետևից միքանի
բառահալաքներ
հրատարակեցին
իրենց
ժողո­
վածուները,
որոնց մէջ կային
հարիւրաւոր
բառեր, որ թուրքերէնր
փոխ էր
առած
հայերէնից։
Երկրորդ
կէտի
համար
դիմեցի
Ալթայական
լեզուախմբին
պատկանող
զանազան
լեզուների
քննութեան,
ստուգելու
համար
նրանց մէջ
նոյն
թուրք բառերը
կա՞ն և ի՛նչ
ձև կամ ի՛նչ ծագում
ունին, հետևաբար
վ։ո֊
խառութիւնը
իրակա՞ն
է, թէ
սուտ։
Ալթայական
լեզուախմբին
դրացի է Ոլգրօ֊ֆիննական
լեզուախումբը,
որ առաջ նրա հետ ցեղակից
էր համարւում։
Հիմայ այս կարծիքր
ընդուն­
ուած չէ։ Բայց կան մի քանի
հայերէն
բառեր,
որոնք
ֆիննականին
մօտե–
նում են։ Այս ենթադրութիւնը
պատճառ
եղաւ, որ այս լեղուախմբի
վրայ
էլ
ուշադրութիւն
դարձնէի։
Թուրքերէնը
և առհասարակ
արևելեան
լեզուներր
բաւական
զօրեղ աղ֊
դեցոլթիւն
են գործել
եւրոպական
լեզուների
վրայ։
Այս
ազդեցութիւնները
երևան
հանելու
համար կան մի քանի
ընտիր
եւրոպական
աշխատութիւն–
ներ։ Մտածելով, որ ազդող
թուրքերէն
բառերր
կարող
էին նախապէս
հայե­
րէնից փոխառեալ
լինել,
կարևոր
համարեցի
այս տեսակէտով
մօտենալ նաև
նոյն
կարգի
եւրոպական
աշխատութեանց.
և արդարև
յուսախաբ
չեղայ,
գտայ
նրանց մէջ էլ բառեր,
որոնք
թուրքերէնի
մէջ հայերէնից
փոխ առ–
նոլելոլց
յետոյ,
թուրքերէնի
միջոցով
տարածոլել
էին եւրոպական
լեզունե­
րի
մէջ։
Սրանք
անուղղակի
փոխառութիւններ
են
հայերէնից։
Վերջապէս
կարևոր էր քննել մեր միւս
դրացիների
լեզուներր.
քրդե­
րէն,
եբրայեցերէն,
արաբերէն,
ասորերէն,
ինչպէս
նաև գնչուների
լեզուն,
որ
հայերէնից
բաւական
ազդուած
է։ Առաջինը
կատարեցի
Յստճ֊ի
քրդերէն
բառարանի
վրայ,
երկրորդը
0 6
Տ 6 0 1 Ա Տ – / »
բառարանի
վրայ։
Քրդերէնր
գրա­
կանութիւն
չունէր,
մեծագոյն
գործը, որ քրդերէն
լեզւով տպագրուած
է, Աւե­
տարանի
թարգմանութիւնն
է (տպ. Պօլիս 1857) և յետոյ
ամբողջ նոր Կտա­
կարանը
(
Փէյմանէ
նօ է խօիյէ մա Իսա էլՄէսիհ,
էըԸստամպօլտա,
1872)։
Ամբողջ այս գրքերը
ուշա դրոլթե ամբ կարդալով
հաւաքեցի
և
վկայութիւն֊
ներով դրի այնբոլոր
բառերը,
որոնք
հայերէնից
փոխառեալ
էին։ Թէև այս
գրքերը
Ամերիկեան
Աստուածաշնչական
րնկերութեան
ձեռքով
են տպուած,
բայց
հայի
ձեռքով
և հայերէն
նոր Կտակարանի
վրայից
թարգմանուած
լինելով՝
թարգմանութեան
մէջ ներմ ուծուել
են այնպիսի
հայերէն
բառեր,
որոնց քրդական
համազօրը
չկայ, այսպէս՝
ողջակեզ, եր^ց, հերետիկոս, աւե­
տարանիչ, ասպարՀզ
ևն։ Ամբողջութեան
համար
յիշեցի նաև այս բառերը,
թէև սրանք իրապէս
քուրդ
լեզուի մէջ գործածական
չեն։
Գնչուերէնը
քննեցի
ԲՅՏթՅէւ–^
և ՝ \ 1 ձ 1 \ \ ֊ 1 Ո է ~ ի գործերի
վրայ։
Հայ
բոշայե֊
րէնի
համար
լաւագոյն
գործը
1՜
աշ\ւ–ի
աշխատութիւնն
է, որ նոյնպէս ամ­
բողջովին
բառաքաղել եմ։
Արաբերէնի
համար
ձեռք առի
(
^ՅաԱՏ–/՛
լայնածաւալ
եռահատոր
արա­
բերէնի ց
թուրքերէն
բառարանր,
որ իր ընդարձակութեամբ
Հայկազեանի
6
հատորին
կհասնի։
Վեց
ամիս
տևեց այս աշխատութեան
մանրամասն
ընթերցումը։
Ասորերէնի
համար
գործածեցի
Քւ՚Օ(։Ա61ւ"1130Ո֊/»
բառարանը,
իսկ նոր
Fonds A.R.A.M