13
յունագէտի։
Բայց ես, որպէսզի
կասկած
չմնայ թէ իրօք ո ր լեզուն
որից է
փոխ
առել և որովհետև
նոյնպիսի
մայր
ձևերը բացատրող
ուրիշ
բառարան
չունինք մեր մէջ, կարևոր
համարեցի
տալ նաև փոխատու
լեզուի
բառի
ստու­
գաբանութիւնը
(
արմատը
կամ քերականական
կազմութիւնը)։
Երբ վլսխա–
ռութիւնը
միջազգային
է և մեզ հետ նաև ուրիշ
լեզուներ
էլ մասնակից են
փոխառութեան,
աւելորդ
չհամարեցի
թուել նաև
սրանք։
Կան
մարդիկ,
որոնք
որևիցէ օտարազգի
բառ
յիշած կամ
վկայութեան
կոչած
ժամանակ՝
շատ անգամ
կարևոր են համարում
բառարանի
էջը
յիշել։
Ես այս բանը
բոլորովին
աւելորդ
համարեցի,
ամէն բառ ամէն
կանոնաւոր
բառարանի
մէջ պիտի
գտնուի։
Բացառութիւն
համարեցի
միայն
հազուա­
գիւտ
բառերը
և սակաւածանօթ
լեզուների
ձևերը,
որոնք
իրենց
տեղերով
յիշել եմ՝ աւելի
վստահութիւն
ներշնչելու
համար։
Կամ
ուս ի արաբերէն
բա­
ռարանի
էջերը
միշտ
նշանակել
եմ, որովհետև
այս բառարանի
սիստեմը բո­
լորովին
տարբեր
լինելով,
այնտեղ
բառ
գտնելը
առանձին
գիտութիւն
և
վարժութիւն
է պահանջում
։
Կովկասեան
երեսունի
չավ։
լեզուների
բառերը
քաղել եմ գլխաւորապէս
ՇՀ0,ՃՇ1՝է֊ի
1
)16
ՏքքծՕհՕՈ
ձ
Ձ,ԱեՕ.Տ1Տ(;հ6Ո հեւտՈ16Տ
դործրց, որի էջերը ամէն անգամ
յիշել
աւելորդ
համարեցի։
Բնիկ և վախ առեալ
բառերի
այս երկու մեծ խմբերից
յետոյ կան
չորս
ուրիշ
խմբեր էլ, որոնք թէև
համ
եմ ա տա բար մեծ չեն, բայց պէտք
ունին
այստեղ
բացատրուելու։
Սրանցից
առաջինն
է բնաձայն
բառերի
խումբը։
Բնաձայն
ենք կոչում այն բառերը,
որոնք
նշանակում
են ներքին
հոգեկան
մի աղաղակ
կամ արտաքին
նիւթական
մի աղմուկ, և ձայնով
էլ իբր թէ
իրենց
նշանակած
նիւթի պատկերն
են. ինչ.
հնչել, ճռնչել, շշնչել, քքչալ,
հառաչել
ևն։ Այսպիսի
բնաձայն
բառերով
շատ ճոխ են թէ՛ մեր հին
լեզուն,
թէ նոր աշխարհաբարը
և թէ գաւառական
բարբառները։
Նախապէս
կար­
ծում
էին, թէ այս բոլոր
բառերը
առանձին
ու անկախ
ձևեր են։ Հանդէս
Ամսօրեայի
մէջ (1899, էջ 202—5)
առանձին մի ուսումնասիրութիւն
եմ
հրատարակել,
ուր ցոյց եմ տուել թէ այս բոլորի մէջ կազմութեան
մի ընդ­
հանուր
սկզբունք
կայ և թէ նրանց
բոլորի
զուտ արմատներն
են
նախաձայն
ճ, 6, շ, բ
ևն։ Այս մեկնութեամբ
բնաձայնները
դառնում
են
միջարկութիւն
կամ
ձայնարկութիւն,
որով
այլևս
իբրև
առանձին
արմատ
իրաւունք
չու­
նին համեմատուելու
այս կամ այն լեզուի հետ, իբր
ցեղակից։
Երկրորդ
խումբը
կազմում
են այն բառերը,
որոնք
կարող ենք մէկ
բառով
կոչել
ոայակերա։
Սրանք
կրկնութեամբ,
աճականների
յաւելում
ով
կամ
ձայնղարձներով
կազմուած
ձևեր են, որոնց թէև կազմութիւնը
յայտնի
է, Բ
ա
յց
բուն արմատները
մեկնուած
չեն և այս կամ այն խմբի մէջ մտնե­
լու
համար
գիտութեան
անդրագոյն
հետազօտութեանց
են սպասում։
Այս­
պէս
օր.
դողդոջ, խծկել, կամակոր
բառերը
կազմուած
են
դող, խից, կոր
ար­
մատներից,
սակայն
այս վերջինները
չունին
իրենց
մեկնութիւնը։
Եթէ մի
օր
ապացուցու՛ր,
որ
խից
արմատը
կովկասեան
փոխառութիւն
է կամ
կոր
արմատը
հնդևրոպական
ծագում
ունի, բնականաբար
սրանց հետ նաև
խծկել
փոխառութիւն
և
կամակոր
բնիկ հայ պիտի
համարուին։
Բայց
մինչև
ա
ՏԴ °ՐԸ
ս
Ր
ա
նք
և սրանց
նմանները
առկախ
պիտի
մնան։
ճիշտ
խօսելով
այս
կարգի
բառերը
արմատ
չեն և ընթերցողների
դիւրութեան
համար
դրր–
ուած են արմատների
շարքր։
Երրորդ
խումրր
կազմում
են անստոյգ
բառերը,
որոնք հայ մատենա–
Fonds A.R.A.M