ԱՌԱ
252
ԱՌԱ
աո
.
չեվ,
Տփ.
ա՛րփ, ա՚րչիվր,
Ասլ.
աոչի,
Ա–
կրն.
էոչէվ,
Մշ.
յաոջ՚եվ,
Ալշ.
յաոջ՚եվ,
Հճ.
արջ՚եվ,
Գոր. Ղրռ.
ը ո ա ՚ չ ին ,
Վն.
աոնին,
Ոզմ.
հէրչիվ,
Մկ.
հէրսիվ,
Հմշ.
այփվ, ա յ –
չի,
Ագլ.
ըորշկի՛, ըոջընէօ՚կ,
Հճ.
ա ր ջ
՚
ա նեղ
«
առջինեկ))։—
նոր բառեր են
առաջակապ,
առաջկտրուկ, առաջուց, աոաջտուն, առաջք,
աոաջքալուծ, աոաջօք, աոջնդւսրօ,
ևն։
ՓՈԽ,-Յոյներր
և ռումինացիք
ունին
աՐ–
ց ի վ ո ՚ ս փ օ ն
(
ձթէ*ւ8օսբէ(^),
ա ո ցի՚ վ ո ւրցի
(
ձրՎւֆօօթՀԼւ.),
արթէ դֆօոթէ դ
ևն
ձևով բա֊
ռեր, որոնք փոխառեալ ևյարմարեալ
են մեր
Առաջաւորաց
Պահոց անունից, որի վրայ այ՛
լակերպ առասպելներ
են պատմում։ Առաս­
պելի հնագոյն վիճակը գտնում ենք
ճառ ըն դ ­
դէմ Հ ա յ ո ց
խորագրով
յունարէն
ընդարձակ
մի գրուածքի
մէջ, որ վերագրլում է ԺԱ—ԺԲ
դարից Սահակ անուն մի հայ
կաթուղիկոսի,
բայց
հաւանօրէն
Եւտեմիոսի
(
ԺԲ
դարից)
կամ
Կալլիստոսի
(
ԺԴ դարից)
խարդախու­
թիւնն է (տպ. ա%\ՂՀ,
ԲՅէւ–.
%1՝.
հա. 132),
Այս ճառի մէջ մի առանձին
գլուխ կայ՝ որի
վերնագիրն է
Ծտքս է% 30էէ«՚ո՚>է% ^էտւօէէ
էՕԱ Օէթ^էՑօԱթւօՕ
(
Յաղագս
դիւական
պահոց
արցիվոլրի, Ա. գլ. ժդ). Ահա թէ ի՛նչ
է պատմւում
յիշեալ գլխում, «Սարդիս անու­
նով մէկը, Հայոց մոլորութեան վարդապետ,
մի շուն ունէր
արցիվուՐ
անունով։
Սակայն
այս բառը նշանակում է «առջևից
գնացող))
(
առաջաւորէ։
Սարգիսր սատանայի
ազդեցու֊
թեամբ այս շունը գործ էր ածում
իբրև իր
գալստեան աւետաբեր և յայտարար,
ամէն
անգամ՝
երբ մի գիւղ, մի քաղաք կամ մի
ուրիշ տեղ երթար, ուր իր մոլորութեան
ժան­
տախտից
բռնոլած
աշակերտներ
էին թնա՝
կում։ Երբ սրանք տեսնում
էին շանը, յա­
ջորդ օրը թափորով
մի քանի
մղոն տեղ ընդ
առաջ էին գնում իրենց վարդապետին։
Մի
անգամ՝
երթ շանը սովորական
պաշտօնով
մի տեղ ուղարկեց,
գայլերը
ճանապարհին
պատառեցին
նրան։ Սարգիսը երկրորդ օրը
գնալով
նոյն տեղը և տեսնելով որ ոչ ոք իրեն
ընդ առաջ չի եկել, ինչպէս սովորութիւն
էր,
սաստիկ բարկացաւ։
Երբ քաղաք մտնելով ի–
մ ա ցաւ թէ իր յառաջընթաց
շունը այնտեղ չէ
հասած, մարդիկ ուղարկեց փնտռելու
համար
և գտնուած ոսկորներից գուշակելով
թէ գայ­
լերն են կերել, հրամայեց
ամենայն
Հայոց՝ որ
ամէն տարի, սահմանեալ
օրեր, նրա մահուան
համար ծոմ պահեն ու մեծ սուգ բռնեն, և այս
պասր կոչեց
արցրւլուրց
պաս))։ — նոյն աոաս֊
պելր գտնում ենք նաև Աֆթիմիոս
Սեկտատի֊
նոսի
ԶԷն կատարեալ
գրքում.
նիկեֆորոս
Կալսթասի
Պատմութեան
և Աթէնքի
Միլե–
տիոս արքեպիսկոպոսի
Եկեղեցական պատ­
մութեան
մէջ, որ Ջենատիոս Սքոլարիոս սար­
կաւագի ձեռքով համառօտուելով
տպուած է
նախ
Զմիւռնիա
(1861)
և յետոյ
արաբերէն
թարգմանութեամբ՝
Երուսաղէմ
(1867),
այն
ժամանակի
յունաց Երուսաղէմի
պատրիարք
Կիւրեղի
հրամանով. Սրա իններորդ
գլխի
թարգմանութիւնն
ունի Երուսաղէմի
Սիօն ամ­
սագիրը (Զ տարի, 1871, մայիս,
թիլ
5,
էջ
100),
ուր մեր բառը դարձել է յն.
արթէդֆոո–
թէդ
կամ
ա րթէզֆ ո ո ։
Առասպելի
մի ուրիշ ձևն ունին
ռումինա­
ցիք, որոնց մէջ բառր դարձել է
արցիւլոլրցի։
Ռումին առասպելի
մէջ
արցրվոլրցի
է կոչւում
մի հայ ալագերէցի
շունը։ Աւագերէցր անտա­
ռով անցնելիս
մոլորոլել և այդ շան
միջոցով
կարողացել է գտնել
ճանապարհր։
Հայերը
այդ շունը սրբերի կարգն են դասել և
ի
պա­
տիւ նրա՝ Ա. Սարգսի բարեկենդանին պաս են
պահում և Զատկի թաթախման
երեկոյին
էլ
նրան ն ո
լի
ր ո
լա
ծ մի տօն են կատարում (տե՛ ս
Պ. քհ. Մամիկոնեան, Ռումանահայոց
ներկան
և ապագան, Կալաց 1895, էջ 44 — 45)։
Արցրւլոլրի
առասպելի
մասին
խօսում
են
նաև Պօլսի «Երևակ))
թերթր(1864
մայիս 23,
յ\։20, էջ 154), Պօլսեցի
յոյն հայագէտ
ձ. 7Հօ–
ճօլ-ճձ-ղՀ-ի
յօդուածը
՚
Տ 71Ձէթ՛
՚
ճքՅք1Տ՝Ո0ւ;
ՏՏ՝,՚&1^Տ005
՝)7
քՀ&10. ՚ձ00.Հ,&ֆ00ԱՀ, (Հրատ.
՚
Լաճ-ղօ
100
X1/7)
՚
ճճ՜Ւխւօւ
թերթում, XII, 13
ևն)և վերջապէս
Հ. 3. Ալգերեանի
յօդուածը
«
Արցիվուրցի
առասպելն և Ա. Սարգսի
տօնը»
(
Բազմ. 1899, էջ 544—548),
որից քաղել եմ
Ս
ոլտ
-
Ս ահակին վեբագրոսած
մասը։ — Յոյն
աղբիւրն երից է յառաջացել
ռուս.
ՅրԱե18^՝–
բ1Ց
(
տե՛ս
Տ յՓ
&
Օ Տ Յ,
Շ
^1080է0^1Հ08376^ե,
Մոսկուա, 1865, էչ 73բ) կամ
ՅթԱե
^տ)^–
թ1683 »6^Ա.1Ո,
որ յ\&Ոհ, 1912. Ա. էլ 66բ
Fonds A.R.A.M