ԱՋ
246
ԱՋ
աոաջին
(
ա
յս բառի
կազմութեան հետ
հմմտ. բելոլճ.
բ ՚ 6 § 1
«
առաջին», բառա­
ցի «այն որ առշևն է», և սոգդ.
Տ1"^
«
առաջին»,
բառացի
«
այն որ գլուխն է»),
աոաջնորդ
և
վերջապէս
յաջորդ,
ուր
յ
և
որդ
մասնիկ են,
հմմտ.
նախորդ։
=
Բնիկ հայ բառ՝ հնխ.
ՏՅճհ^Օ–
կ ամ
ՏտԺհ^Օ–
«
ուղիղ»
ձևից։ Սրա արմատն է
տՅճհ–
կամ
ՏՑճհ–,
ստորին
ձայնադարձր
Տ՚ւճհ
—
«
ուղիղ նպատակին
դիմել». ժա­
ռանգներն են սանս.
Տ1ժհց,է1
«
յաջողեց–
նել, կարգի
բերել, բարգաւաճ
դարձնել»,
Տ Յ ճ հ ս
«
ուղիղ, կանոնաւոր, լաւ, պատ­
րաստ, կարգին»,
$1ձեյձէ\
«
նպատակին
հասնիլ,
յաջողիբ,
Տ ւ ճ հ ւ
՚ 3 –
«
յաջողակ»,
Տ
&
ճհւՏ֊
«
նպատակ, տեղ», Տ&ձխ՚ձ–
<է յաչո
ղակ, կարգին, նպատակին Հասած»,
ղնդ֊
հ5181§է9,–
«
ամէնից
բարեյաջող», ն.ձճւ՝Ե՝Հ&*
«
նպատակին
հասնելու ցանկութիւն»,
ՅՏՈՅ–
(՜*
Տ–շճհ–Ո&–)
«
յաջողակ, գործունեայ,
կըտ֊
բիճ», յն.
ւ&Աէ
«
ուղիղ գծով գնացող,
ուղիղ»,
1&
Ս1
«
ուղղակի»,
^9սV^0
«
ուղիղ գծով վարել»,
ւ9\>Ա)
«
ուղղակի
վազել, սաստիկ փափագի
լ»
(
Փ0Խ1
՝
Ո7
2
> 450,
801
ՏՅՇզ
370),
Հայերէնի
ձևով ամե՛նից
Համ ապատ աս խան՛ն է սանս*
Տ ճ ճ հ ^ ճ ֊ /
Հնխ. նախաձայն Տ֊ի անկման
օրինակ է աղ<Հտ2լ՚\ճ,
ճ ճ ^ ^ > ^
ձալնափոխու֊
թեան Համար Հմմտ. Հնխ.
ա 6 ճ հ ^ 0 Տ > մ 1 յ յ ;
Նշանակութեան
զարգացումը
՛
ճիշտ
նոյն է,
ինչ ֆրանս.
ճ ա ւ է
«
աչ»<Հլտ.
ճ՚ՄԸՇէԱՏ «ու­
ղիղ» բառից և ոչ թէ Հակառակը,
այսպէս
նաև պրս.
ՐՅՏէ
«
ուղիղ. 2, աջ»։
Ուղիղ մեկնութիւնը տուաւ
Լւճ6Ո,
Խո\.
ՏէսԺ.
75,
Բ6է6Րա.
26,
80
էէ10հ. 2 0 ^ 0
1850, 350,
ճ1
՝1
ՇՅ
81, 354,
յստէ1
26
ՈճՏթ.
150
ևն
այս բառը կցում են ընդՀանուր
Հնդև֊
րոպական
*
Ժ6^Տ–
արմ ատին, որ գրեթէ
բոլոր
լեզուների մէջ կայ. ինչ. սանս՛
ճձԿ.Հ\Դօ\, զնդ.
ճ&ՏաՕ,
յն.
8
Յ^.6;,
լտ.
36
X161՝,
լիթ.
Ժ
©Տ21ո6,
Հսլ.
Ճ6Տ1ՈԱ,
գոթ.
է&1հՏ^Տ,
Հբդ.
26
Տ0,
Հիոլ.
ՃՏՏՏ,
ալբան.
(
Յյ&էտ,
բոլորն էլ «աչ»,
բայց
հայերէնը, ինչպէս ցոյց է տալիս
Լ&ք
&
Ր–
ճ6,
ձՈՈ.
ՏէսԺ.
§
176,
էի Հար ող կցուիլ
սրանց, որովհետև նախաձայն
ձ֊ի ան­
կում չկայ հայերէնում. Տէրվ. Երկրա֊
գունտ 1883, էջ 178 —9 դարձեալ
նոյն
մեկնութիւնն է տալիս և ենթադրում
հնագոյն
աջ
«
երթալ» իմաստով
մի ար­
մատ, Մորթման
2 1 3
^ 0
1872,
էջ 518
խալդ.
321
«
աջ», իսկ
յ6ՈՏ01շ1ք՝ Ճէ12.
14,
52
ևՀԱ1904, 183 հաթ.
Տ ՚ ւ
ձևի հետ է
համեմատում։
Հիւնք, հանում է
ողջ
բա­
ռից։
ԲՅ,էՐսէՅՈ^
1, 214
վերադառ­
նում է ձ&Կձւա-ին և
*
աաջ
կամ
*
տաջ
ձևի միջոցով դուրս է բերում
աջ.
իսկ
ՀԱ 1905, 253 ենթադրում է թէ հնխ. ՃՇ^Տ
շրջուել է 0ձԿ.Տ, որից
հյ.
աջւ
Բ6Ճ6ՐՏ6Ո,
Հայ. դր. լեզ. 156 համեմատում է յն.
6
է$10;
«
արժանի»
բառի Հետ. Ն\ճ֊է\,
ձՈՈւ
Տէսճ.
75
Հանում է Հնխ.
տՏԺհ10
ձևից. Հմմտ. սանս.
ՏՅճ1ւՁէ1,
Տ Յձհ Ո օ է ւ
«
յաջողիլ,
յաջողեցնել,
կարգաւորել»,
&&
ճ\\ճյՀձ\«չաջողիլ, նպատակին
հասնիլ,
ստանալ»,
ՏՅճհ&եՅ,
«
յարմար»,
Տ Յճ ե Ա
«
իրաւացի, ճիշտ, լաւ, գեղեցիկ, ստոյգ,
ախորժելի»,
զնդ.
հ11ճ1
§էՁ,
«
նպատա­
կայարմար»,
ՁՏՈՅ.
«
յաջող,
յաջողակ»,
նշանակութեան
տարբերութեան
համար
Հմմտ. դերմ.
Ր60հէ
և ՀՀիւս.
հ 0 § 1 1
«
աչ
և իրաւացի»։—
Այս մեկնութեան է հակ֊
լում նաև
^ 6 ւ Ա 6 է
(
անձնական).
ւՀ&ՐՏէ,
Յոլշարձ. էջ 426, 429 թաթար,
յ & ե , ^ 3 § ,
Տ9
.1
<,
ՏՅ^ , Տ ՅV
«
լալ, աչ» և թրք.
ՏՏ1"ք
«
աջ» բառերի
հետ։
8
ա Տ Տ 6է յ ^ Տ .
1834, 383
ևն, որից նաև
9
ուբին ով իր վրացերէն
բառարանում
(
ա. տպ.)
հյ.
աջ
բառի հետ
համեմատում
են վրաց.
մարջվենի
հոմանիշը,
մաՐջալ
«
աջ կողմ»
(
լազ.
տ31
՝
^Ա
&
ա
աջ), իսկ
նախաւոր
մար–
մասի համար յիշում են
վրաց.
8*6(3636*
մար ցիւ
ե նա
= ^>/. ձախ։
Գրեթէ նոյն էՄառ1\ա
1913, 419,
որ
հայ ձևի մէջ գտնում է վրացի բառի չ
ձայնը՝
իբրև
մնացորդ
յաբեթական
ջւն =
սեմ.
յքքՈՈ
«
աջ» արմատի, Հայերէ­
նին աւելի մօտիկ
ձևեր կան կովկասեան
միւս լեզուներում,
ինչպէս՝
ոլտ.
ք ո ծ ոՆ
կիւր.
Էրչի,
լակ.
տւրչա,
տար.
արչօւլ
Fonds A.R.A.M