ԱՇԽ
218
ԱՇԽ
կան Կոշ.
Կորիւն. Բուպ. Ոսկ. Ագաթ.(հմմտ.
ասոր.
՝ ՚
Յ
1
Մ
13
«
աշխարհ» և \
՚
Տ 1 աՁ73
«
աշխարհական,
\&\
ՕՆ\Տ»),
անաշ­
խարհիկ
ՍԳր. Ագաթ,
տարաշխարհ
Եւս. քր.
Ոսկ. մ. բ, 7.
տարաշխարհական
Ոսկ. ես.
մտթ. և Փիլիպ,
միջնաշխարհ
Բուղ,
համաշ­
խարհի
Բ. մկ. գ. 18. Կորիւն,
գերաշխարհիկ
Պիտ. Յհ. իմ. երև.
չնաշխարհիկ
Ոսկ. մտթ.
և յհ. Եւս. քր.
աշխարհարաո
Մխ. անեց. 14
(
չունի
նՀԲ).
բարդութեանց
մէջ կրճատ–
մամբ՝
աշխարհալած
Կորիւն,
աշխարհամար
ՍԳր. նոր բառեր են
անդրաշխարհ, անդրաշ­
խարհային, աշխարհագրական, աշխարհա–
գրսւգէտ, աշխարհահանդէս, աշխարհահըո–
չակ, աշխարհածնութիւն
ևն։
֊
Հպրս.
X§39^3
«
թագաւորութիւն»,
զնդ.
X$39^3-
«
թագաւորութիւն,
իշխանութիւն»,
սանս.
1
(
§ՅէքՅ
«
տէրութիւն,
իշխանութիւն»,
բաղդ. պհլ.
X§3է^
«
երկիր»,
պհլ. Հ&Կ, պրս.
յ^յ*
§ Յ Խ
«
քաղաք»
(
հնագոյն
նշանակու­
թեամբ «երկիր») կամ նաև
^Աօ §3ք
՛
սոյն
նշ., քրգ.)\ձ
«
երկիր»,
Տ6Ո61-, § 6 հ հ "
«
քաղաք»։
Ծագում է իրան.
X§ՅV
«
իշ­
խել» արմատից։
Բառիս հին արշակունեան
ձևն էր
—
X§3&^.
որ յետոյ եղաւ
X§3հ^,
որից
կ
հայերէնի
օրէնքների
համաձայն
ձևացաւ
աշխարհ։
Իրանեան բառը աւելի յետոյ վե֊
րածոլեց
§ ՅԽ
ձևին և այս ժամանակ
վերըս֊
տին փոխ առնուելով՝
դարձաւ
հյ.
շահ
(
հմմտ.
շահաստան, անաշահիկ
ևն)։—Հիւբշ.
101։
Հներից շատեր հանում են
աշխար
բա­
ռից, այսպէս՝
Յայսմ. մարտ 19 «Աշ­
խարհ ասելն այլ զնոյն նշանակէ (հմմտ.
երկիր,
այն է «վախեցի՛ր»), որ աշխար
և սուգ է և կոծ և աղէտ ողբոց և հովիտ
վշտաց և տրմոլթեան»,
Տօմար. «Աշ­
խարհ կոչի աշխար և սուգի և տրտմու­
թեան հովիտ»։ Տօնակ. «Աշխարհակա–
նըն աշխարական ասի. և աշխարհն՝
սգոյ
և աղէտի անուն է. զի աշխարելի է աշ­
խարհականն»։
Տաթև. ձմ. ճժ. «Կոչի
՜
աշխարհ, այսինքն է աշխար, որէ սուգ
և տրտմութիւն և միշտ և հանապազ
պարտ է աշխարել
զմեզ՝ և ի սուգ և ի
տրտմութեան կալ ի վերայ երկրի, զի
զտեղիս
զայս՝
հովիտ
տրտմութեան
անուանէ մարգարէն
Գաւիթ»։
Նոյն է և
Տաթև. հարց. 210՛
—
ՆՀԲ
լծ. պրս. թրք.
աշիքեար
«
յայտնի» կամ
հյ.
աչքաո
«
տեսանելի,
երևելի» կամ
ագգեր քագգ
բառի
յոգնակին),
թրք.
ասկէր
«
զին–
ւոր»։
Ուղիղ մեկնութիւնը
տուաւ նախ
ա\Խ
Տ
՝\
^ճ\\ք
42, 255,
նոյնը Պատկ.
ձբս.
ՐՔՕւ՜թ.
74։
Հիւնք. պրս.
Տ Յ Խ
բառից։
ԳԻՌ.֊Երև.Վն.աշիա–֊,Ալշ.
Ախց. Ակն.
Կր. Հմշ. Մշ. Պլ. Ջղ. Ո՝.
աշխարք,
Ագլ. Տփ.
ա՛շխարք,
Ասլ.
աշխար*,
Ննխ.
աշխարք,
ախշարք,
Ոզմ.
ախշար,
հրբ. Շմ. Սեբ.
ախ–
շարք,
Ղրբ.
ա՛շխարք, ա՛խշարք,
Մկ.
աշ­
խարք՛,
Գոր.
ըշխ ա ՚ ր ք ,
Տիգ,
աշխարդ,
Մրղ.
աշխարք՛,
կմ,
ախշարք՛,
Զթ.
աշխօրք,
աշխորք,
Հճ.
ա շխ օյ։
Նոր բառեր են
աշխար­
հանցում, աշխարհի, աշխարհկործում, աշ­
խարհովի, աշխարհքտես
ևն։
ԱՇԽԱՐՀԱՒԱՆԴ
կամ
ԱՇԽԱՐԱԻԱՆԴ, ի
հլ,
«
պանղոկ, գինետուն» Ոսկ. (քանիցս),
որից
աշխարհաւանդիկ
կամ
աշխաՐաւանդիկ
«
գի­
նեպան, պանդոկապետ» Ոսկ, մ, բ. 13, գ, 5,
Սարդ, յկ. ր. 119 բ։
֊
Անշուշտ
իրանեան
փոխառութիւն է,
ինչպէս
ցոյց են տալիս
ւանդ
և
իկ
մասնի­
կը.բայց իրան ե անների մէջ պահուած
չէ։ —
Հիւբշ. 101։
ՆՀԲ և ՋԲ
աշխարհ
բառից, ՀԱ 1897 նոյ.
(
կողի վրայ, վերջին էջ, սիւնակ բ)
աշ–
խարհ-ա-ւանդիկ,
որի վերջին
մ ասր
նոյն է դրւում
հանգր-ուան, օթե-ւան,
իջա-վան
և
վան, վանք
=հպրս.
^ՅՈՅՈՅ
բառերի
հետ։
1
Հօբ111է>յ
թրգմ. Մշակ
1914,
ձ/> 121
աշխարհ
և
աւան
բառե­
րից, իբր թրգմ. յն.
ՀՕ^Տօ/ՏէՇ^
ահիւ֊
րանոց», բառացի
«
ամէն
բանի
ընդու­
նարան»։
"
ԱՇԽԷՏ
«
կարմիր-դեղնագոյն,
հրագոյն»
Զաք. ա. 8, զ, 2, 6. էմբ, զքր. ուրիշ տեղ
չկայ, որից
աշխետաձի
Գնձ, (ունի
միայն
ԱԲ, իսկ ՆՀԲ յիշում է
ճարտուկ
բառի տակ),
Fonds A.R.A.M