6
թիւնները
մի առ մի յիշել և նրանց
կազմութիւնը
ուսումնասիրել
Արմա­
տական
բառարանիս
նպատակներից
մէկն է եղած, հմմտ.
երեք (՛երեք–, երե–
քրն, երի–, երե–, երր–, եո–), մի (մի–, մե–, մոլ–, միակ, միայն, մեն–, մին–,
միմեանք, միւս), տուն (տուն, տն–, տան–)
ևն։
6.
Տարբեր գրչութիւնները. —
Թէ՛ արմատական
և թէ՛ ածանցական
բառերը
շատ
անգամ
պատահում
է, որ մեր ներկայ
լեզուի
ընդունած
ձևից
տարբեր
ձևերով
գրուած
լինին
հին ձեռագրերի
մէջ։
Սրանցից
ոմանք
անշուշտ հա­
սարակ
սխալներ
են, բայց առհասարակ
իրենց
ուղղագրական
սխալի մէջ
ներկայացնում
են մի առանձին
գաւառականի
յատուկ
հնչումը
և հետևա­
բար
առանձնապէս
կարևոր
են հայերէնի
հին բարբառների
ուսումնասի­
րութեան
համար։ Այս պատճառով
մասնաւոր
ջանք եմ գործ
դրել
հաւաքե­
լու գրքիս
մէջ իւրաքանչիւր
բառի տարբեր
գրչութիւնները,
յիշելով նաև նրանց
գործածուած
տեղերը։
Այն ձևերը,
որոնց դէմ գործածութեան
տեղը
նշա­
նակուած չէ, քաղուած
են Հայկազեան
բառարանից,
իսկ նրանք,
որոնց
տեղը
և էջը նշանակուած
է, քաղուած
են տպագրեալ
օրինակներից։
Բայց երբ
որևէ սխալ
գրչութեան
դէմ յիշւում է որևէ հեղինակ, պէտք չէ բնաւ
կարծել,
թէ սխալը
գոյութիւն
ունէր
ճիշտ այդ հեղինակի
լեզլում, այլնրա
ձեռագրի
այս կամ այն արտագրութեան
մէջ, որի ժամանակն
ու
հանգամանքները
ստուգել
մնում է
քննողներին։
կան բառեր,
որոնց
սխալ
ձևն է ընդունոլած
լեզուի մէջ, իսկ
ճիշտը
մնում է ձեռագրերում՝
իբր տարբերակ։
Այսպէս
օր, «փուշ»
իմաստով
ունինք
բորկոնիմ, բորկունիմ, բարկէնիմ
ձևերը՝ գործածուած
ընդամէնը
մի անգամ։
Յունարէնի
և եբրայեցերէնի
հ ամ եմ ա տ ութիւն ից
երևում
է, որ
լաւագոյնն
է
բ ա ր կ էնիմ։
Բայց ես չէի կարող
թողնել
բորկոնիմդ
և դնել
բարկէնիմ,
որովհետև
մեր լեզուի մէջ րնդունուած
պաշտօնական
ձևը այս չէ։ Այս կամ
այն պատճառով
Հայկազեան
բառարանը
դրել և տարածել
է
բորկոնիմ,
որին
պէտք է հետևէի
ես էլ։ Աւելի
ծանր է
երիզ
բառի
խնդիրը։
Քննութիլնները
ցոյց են տալիս, որ
երիզ
բառ չկայ, պէտք է լինի
երէզ։
Բայց ես
ստիպուած
էի գրել
երիզ,
որովհետև
ա՛յս է ընդունուած
լեզուի
մէջ։ Եթէ բառը
դնէի
երէզ
ձևով, ընթերցողը,
որ բառր
փնտռում է իր և ամէնքի
գիտեցած
ձևով
և ո չ թէ իմ իմացածով,
անշուշտ
չպիտի
գտնէր
այն։
Ի՛նչ պիտի
լինէր ըն­
թերցողի
դրոլթիլնր,
եթէ օր.
շագանակ
բառը իր ճշտուած
ձևի տակ
դնէի։
Սակայն
բառր
րնդունուած
(
թեկուզ
սխալ)
ձևի տակ
նշանակելուց
յետոյ,
բնականաբար
քննութեան
եմ առել և պարզել նաև նրա ճիշտ
ձևը։
ԾԱՆՕԹ.— Ամբողջ
այս առաջին
բառագիտական
բաժնի
համար
իմ
աղբիլրները
եղան
հետևեալ
բառարանները.-
1.
Մխիթար
Աբբայի
Բառգիրք
Հայկազեան
լեզուի. 3 հտ. Վենետիկ,
1769
(
=
ՀՀԲ),
2,
Աւետիքեան,
Սիւրմէլեան
և Աւգերեան,
նոր Բառգիրք
Հայկազեան
լեզուի. 2 հտ. Վենետիկ
1836—7.
հայերէն
լեզուի
ամէնից կատարեալ
բա­
ռարանն
է (=
ՆՀԲ)։
3.
Ջախջախեան,
Բառագիրք
Հայ-իտալ.
Վենետիկ
1837.
նախորդից ոչ
նուազ,
բառերի
նշանակութեան
կողմից
նրանից
աւելի կատարեալ
մի գործ
է
(
=–ՋԲ),
4.
Փէշտըմալճեան
Գ,, Բառգիրք
Հայկազեան
լեզուի. 2 հտ. Պօլիս
1844,
կազմուած
է ՆՀԲ-ի
վրայից,
բայք
ունի
մի խումբ նոր
յաւելումներ.
գործածութիւնը
զգուշալի
(
ՏՏՓԲ)։
Fonds A.R.A.M