5
Ագաթանգեղոս,
Բոլզանղ,
Կորիւն ևն ևն, մինչև
հայերէնի
յետին
մամա֊
նակները
հասնող
գրութեանց
շատ երկար մի շարք,
որոնց
ցուցակը
իրենց
համ առօտագրութեամ
բ և իմ գործածած
լաւագոյն
հրատարակութեանց
յիշա–
տակութեամբ
տալիս եմ առանձին
ցանկով։
Այս ցանկր
հին հայ մատենա–
գրութեան
բոլոր
արտադրութեանց
ամփոփումն
է։ Երբ վկայ
ոլթիւնները
Հայկազեան
բառարանից
են բխում,
մանրամասն
տեղերը
կամ
էջերը չեմ
նշանակած,
օր.
բ ծիծ
Նոնն. էջ 36 կամ
աղակատանք
Եզն. 164 ևն։ Իսկ երբ
իմ
ընթերցումների
միջոցով
գտնուած
կամ հաստատուած
են,
մանրամասն
նշանակած
եմ տեղերը կամ իմ մատնանիշ
արած
լաւագոյն
հրատարակու­
թեանց
էջերը։
նմանապէս,
երր բառերը շատ քիչ (1
—
–2)
անգամ են գոր­
ծածուած,
գործածութեան
տեղի հետ դրել եմ նաև վկայութիւնը՝
ամբողջ
նախադասութեամ
բ։
5.
Ածանցները.—
Արմատի
վկա յութիւններից
յետոյ
դնում եմ
նոյն
արմատից
յառաջացած
կարևոր
բառերր՝
իրենց
վկայութեամբ։
Սրա նպա­
տակն է նախ՝
ցոյց տալ, թէ նոյն արմատը ինչ կենսունակութիւն
ունի հայ
լեզուի
մէջ. կղզիացած
և քիչ գործածական
մի ձե
՞
լ
է, թէ աճած ու զար­
գացած
բառ։ Այս բանը
կարևոր է մանաւանդ
ա՛յն պարագային,
երբ ար­
մատը
առանձին
անգործածական
է և ածանցների
մէջ միայն
պահուած է։
Կարևոր է յատկապէս
ա՛յն
պարագային,
երբ բառը օտար
լեզուից է վւո–
խառեալ. սրանով
պիտի
երևայ, թէ այդ փոխառոլթիլնր
թարգմանչի
անկա­
րութեան կամ քմահաճոյքի
արդի՞ւնքն
է, թէ ժողովրդի
ձեռքով
տեղի
ունե­
ցած։
Թարգմանիչների
ձեռքով
եղած
փոխառոլթիւնները
բնականաբար
մէկ–
երկոլ տեղ միայն
գործածուած
կլինին և առհասարակ
ածանցներ
չեն ունե­
նում և կամ շատ քիչ կարող են ունենալ։
Ընդհակառակը,
ժողովրդական
փո֊
խառութիւնները
բազմաթիւ
վկա յոլթիւններով
հաստատուած
և
զանազան
ածանցներով
աճած են լինում։
Համեմատել
օրինակի
համար
եկեղեցի
և
սերաստէս։
Ածանցների
երկրորդ
նպատակն
է ցոյց տալ, թէ արմատը
ի՛նչ
կեր֊
պարանափոխոլթիւններ
կամ
ի՛նչ
թեքումներ
է կրում
բառակազմութեան
միջոցին։
Առհասարակ
արմատները
իրենց իսկական
վիճակը անվափոխ պ ա ֊
հում են, ինչպէս
Տաց,
որ իր բոլոր
ածանցների
մէջ էլ երևում է միայն և
միայն
հաց
ձևով։
Աւելի շատ են այն արմատները,
որոնք
հայերէնի
սղման
և ամփոփման
օրէնքներին
են ենթարկլում.
ինչպէս
ջուՐ՝
որ
սղուելով
ածանցման
մէջ դառնում է
ջՐ–»
և
սէր՝
որ ամփոփուելով
դառնում է
սիր–։
Վերոյիշեալ
երկու պարագաներումն
էլ ածանցման
ձևերի
մասին
առանձին
յիշատակութիւն
անել
աւելորդ
էր. միայն
յատուկ
ուշադրութիւն
եմ
դարձրել
տալու ածանց
ձևերի
այնպիսի
միխումբ,
ուր արմատը
երևան գայ
բառի
թէ՛ սկիզբը, թէ՛ մէջը և թէ՛ մանաւանդ
վերջը։
Բառասկզբի
բարդոլթիւններր
շատ
դիւրին է գտնել
բառարանների
մէջ. բայց
լեզուաբանները
յաճախ
պէտք
են
զգում
ունենալու
ձեռքի տակ բառավերջի
բարդութիլնները,
որոնք
բառա֊
րաններից
հաւաքել շատ աւելի դժուար է։ Այս պէտքը
լրացնելու
որոշ
չափով
պիտի նպաստեն մերդրած բառավերջի
ածանցները,
որոնք
դիտմամբ
միւս֊
ներից
աւելի առատ են։
Կան
սակայն
արմատներ,
որոնք ածանցման
ժամանակ
շատ
այլազան
թեքումների
են ենթարկլոլմ։
Րնդհակառակր,
կան բառեր,
որոնք
անսաստում
են
սղման և ամփոփման
օրէնքներին։
Այս թեքումները
և այս
բացառոլ–
Fonds A.R.A.M