2
Այս տեսակէտով
մօտենալով
երկրորդ
անգամ
վերի բառերին,
կտես­
նենք, որ սրանցից
արեւելք՛
և
բաբախել
ձևերն են միայն ածանց, իսկ
միւս
չորսր արմատ
են։
Արեւելքդ
ածանց է, որովհետև
հայերէնի
կենդանի
լեզուին
միայն
ծանօթ
հայր՝ արդէն
իսկոյն
կարող է ըմբռնել նրա կազմութիւնը։
Աւելի
դժուար
է
բաբախել
բառի
խնդիրր.
բայց
ո չ այնպէս
դժուար, որ
նոյն–
իսկ
հասարակ
ընթերցողը
կարող
չլինի
իմանալ, որ մի ածանց ձև է
այն և կազմուած
է
րախ
արմատի
կրճատ
կրկնութեամբ։
Արքեպիսկոպոս
արմատ է, որովհետև
հայերը
բոլորովին
պատրաստ
ձևի տակ փոխ են առել
այն
յունարէնից
և հայերէնոլմ
անկարելի
է վերլուծել
եպի
և
սկոպ
մասե֊
րին։ Վերջապէս
մ ա յր
բոլորովին
արմատ է, որովհետև
պատկանում
է
հըն֊
դելրոպական
նախաւոր
շրջանին, ուր դեռ հայ,
յոյն,
լատին և այլ բաժա­
նումները
գոյութիւն
չունէին։
Գրեթէ
նոյնը
կարելի է ասել նաև
անդունդ
և
հնոց
բառերի
համար։
•
Այս
ղատողութիւններից
առաջնորդուած՝
իբր արմատ ենք Դք
ռ
Լ
ուրեմն
բացի
առաջին
երկուսից,
միւս բոլոր
չորս
ձևերը։
Արմատների
այսպիսի
ըմբռնումը
գործնական
տեսակէտով
շատ օգտա­
կար է անշուշտ
բառարանս
գործածողների
համար,
որոնք այսպէսով
երկար
և շատ անգամ
անյաջող
թարթափումների
պէտք
չպիտի
ունենան
իրենց
փնտռածը
գտնելու
համար
այնտեղ։
Կայ սակայն
մի խնդիր, որ ներքին է և արմատների
ձևը
որոշելու
համար
անհրաժեշտ։
Ւ՞նչպէս պէտք է ներկայացնել
օրինակի
համար
իջա­
նել, լուցանել, կաշկանդել
բառերը։
Մենք գիտենք, որ սրանք
ածանց
բառեր
են և նրանց
իսկական
արմատներն
են
էշ, լոյ ց, կաշկանդ։
Առաջինը՝
էշ,
իբրև
առանձին
բառ էլ գոյութիւն
ունի,
«
իջուածք,
իջնելու
գործողութիւնը))
նշանակոկթեամբ,
որից փոխաբերաբար
յառաջացել
է «գրքի
երես»
իմաստը,
գտնւում է նաև բազմաթիւ
բարդերի
մէջ, ինչպէս
վայրէջ, ելեւէջ, անէջ, էջ­
միածին
ևն։ Երկրորդը՝
լ
ո
յ ց ,
իբրև բառ առանձին
գործածութիւն
չունի,
բայց
կարող ենք գտնել նախ իբրև
լուցանել
բայի
հրամայականը՝
լ ո ՛ յ ց
«
վառի՛ր»
(
անկախաբար
գործածուած)
և երկրորդ՝
զանազան
բարդութեանց
ծայրը,
ինչ.
հրադալոյց, կրակալոյցդ
Երրորդր՝
կաշկանդ,
ո՛չ իբր առանձին բառ
գոյ­
ութիւն
ունի և ո՛չ էլ որևէ բարդութեան
մէջ երևան է գալիս
(
չենք
հաշլում
անկաշկանդ,
որ նոր գրականի
մէջ շինուած
մի բառ է և հին լեզուի
համար
նշանակութիւն
չունի)։
Արդ՝ արմատական
ինչ ձևի տակ
ներկայացնել
այս
բառերր։
Պատշաճ ՛համարեցի
առաջինը
դնել պարզապէս
էջ,
քանի որ առան­
ձին
գոյութիւն
ունեցող բառ է՛ երկրորդը գրի
լ ո յ ց
ձևի տակ,
բայց
իսկոյն
աւելացնելով
մօտը
«
արմատ
առանձին
անգործածական»,
իսկ երրորդը
դրի
կաշկանդել
ձևի տակ։
Միևնոյն
ժամանակ, ի նկատի
ունենալով, որ
ընթեր֊
ցողներից
ոմանք
կարող են դժուարանալ
մի բառի
պարզ արմատը
գտնելու,
ուստի
աւելորդ
չհամարեցի
ամէն
կասկածելի
պարագայի
նշանակել
երկու
ձևերն էլ. այսպէս՝
«
իջանել
տե՛ս
էջ», «լուցանել
տե՛ս
լ ո յ ց » ։
Ըստ այսմ
բոլոր
նրանք, որ ուզում են բառարանիս
մէջ որևէ բառ փնտռել,
պիտի
աշխատին
նրա ըստ կարելւոյն
պարզ (արմատական)
ձևը գտնել և այդ ձևի տակ
միայն
որոնել
բառարանում։
Ա հ, ո հ
և նման բացա գանչութիւնն
եր, որոնք
ընդհանուր
են բոլոր լե­
զուներին, չեմ առած
բառարանիս
մէջ։
Fonds A.R.A.M