8
Ա
II– Ա Ջ Ս. I– Ա ե
Ներկայ
աշխատութիւնս
ամբողջական
ցանկն
է հայերէն
լեզուի
ար֊
մատների,
իրենց
բացատրութեամբ
և ստուգաբանութեամբ
միասին։
Իւրաքանչիւր
արմատի
վրայ
խօսւում
է հետևեալ
հինգ
բաժնով.
Տ^». բ ա ժ ի ն . —1%աո.ազիտոսթ1ւս11.
այս բաժնում
իրար ետևից
դրլում են՝
1.
Արմատը
(
ամբողջովին
գլխատառ
գրուած)։
Արմատ
ասուածր
կարող ենք մի քանի տեսակ
րմ՛բռնել։
Առնենք
օրի­
նակի համար վեց բառ.
Արեւելք, բաբախել, արք եպիսկոպոս, մայր, անդունդ,
հնոց։
Առաջինը
ամէն
մի բանիմաց
մարդ
էլ գիտէ, որ կազմուած
է
արեւ
և
ե լ - ք
բառերից։
Երկրորդ
բառի
կազմութիւնը
առաջին
անգամից
պարզ չի
երևում,
բայց
մի քիչ վերլուծական
ոգի և հայ լեղոլի
կազմութեան
ո՛չ մեծ
ծանօթութիւն
բաւական
են ըմբռնելու
բառի
կազմութեան
եղանակը
և
կրկնաւորը
իր մասերին
բաժանելով՝
գտնելու
պարզ արմատը,
որ է
բ ա խ։
Երրորդը
շատերին
յայտնի
է, որ օտար
փոխառութիւն
է. շատեր
նոյնպէս,
առանց
յունագէտ
լինելու,
կարող են լուծել
բառը
արք
և
եպիսկոպոս
մասե­
րին,
որովհետև
երկու
ձևերը
առանձին
էլ գործածուած
են հայերէնի
մէջ։
Յունարէնի
տարրական
ծանօթութիւնն
էլ բաւական
է
եպիսկոպոս
բառն էլ
վերլուծելու
և տեսնելու՝
որ այս էլ կազմ ուա ծ է
եպի
«
վրայ»
և
սկոպ
«
տես­
նել»
բառերից։
Չորրորդը՝
մայր
մեզ համար
անլուծելի
է երևում,
բայց,
հնդևրոպագէտները
այս էլ վերլուծելով՝
գտնում
են, որ կազմ ուած
է
մա
պարզականից։
Այսպէս
նաև
անդունդ
և
հնոց
բառերը,
որոնք
հասարակ
ըմբռնողութեամբ
արմատ
են երևում,
իրապէս
կազմուած
են
"
դոլնդ
«
յա­
տակ»
և
*
ոուն
«
կրակ»
բառերից,
որոնք թէև գործածական
չեն
հայերէնի
մէջ, բայց
ն ախ ա լոր շրջանում
գոյութիւն
ունեցել են։
Ուրեմն
այս վեց տիպի բառերից,
որ վերը
ներկայացրինք,
ոչ մէկն էլ
արմատ
չէ և նրանց իսկական
արմատներն
են
—
արել, ել, բախ, արք, եպի,
սկոպ, մա, դունդ, հուն։
Այսպէս
մտածելով
սակայն,
մենք
կանգնած
կլինինք
սխալ
ճանա­
պարհի
վբայ։
Լեզուի
իրական
արմատները
ա՛յն
բառերն
են միայն,
որոնց
անկսւխ
գոյութեան
գիտակից
են նոյն
լեզուն
մ ի ա յ ն
խօսող
անհատները,
և ընդհակառակը
արմատ
չեն
միայն
ա՛յն
բառերը,
որոնց
վերլուծումը
ըմբռնելի
է նոյն
լեզուի
կազմութեան
ընդհանուր
և սովորական
օրէնքներով։
Արմատները
քարացած
ձևեր են լեզուի մի որոշ վայրկեանին
և
ածանցներն
են
միայն
նոյն վայրկեանի
կենդանի
և շարժուն
ձևերը։
Աւելի
թանձրացեալ
լեզոլով
խօսելով՝
արմատ
են այն բառերը,
որոնք
նոյն
լեզուի մէջ կարող են
խօսողի
կամքի
համեմատ
և ուզած ժամանակ
գումարուիլ
և
բազմապատկոլիլ,
բայց չեն կարող
հանոլիլ
ու
բաժանոլիլ՛
Fonds A.R.A.M