ԱԿՆ
108
ԱԿՆ
յճճ,
գււօե, ղոթ.
ՅհյՅՈ, Ձ Ա ^ Օ ,
գերմ.
անգլ.
6 7 6
«
աչք»
ևն. տե՛ս
ԲօէՕւՈ^
1, 169—
172՝
Հնխ. Օզ՚Գք
—
«
տեսնել»
արմատի
տակ,
ՑօԼՅՕՀպ
722,
՝՝
^Յ1Ճ&
536,
5
ՐՈ0Աէ֊^161116է
663
4,
7
ՐՅ,սէՈ13ՈՈ
4.
Հմմտ. նաև կամիս.
էԱՈ3.1Հ313Տ
«
արեգակ»,
էԱՈՈՁեՏ^Տ&Ր
«
արև» ,
որի մեչ ձճ–=Հի
ակս
«
աչք»
բառն է, որից
և ունինք
Հլ.
արեգակն
«
արևի
աչքը», իսկ
&
ՃՏւ\&՚Ծ–֊֊լտ.
ՕՇԱԽՏ
«
աչք»
(
յ\161116է, 8 Տ Լ
34,
X։ 102, էջ 131—2)։ Ալս բոլորը պատկա­
նում են նոյն արմատին,
բայց նրանք
ձայնա–
պէս իրար միացնելր
դժուար է։ Սրա պատճա­
ռը 1\1\&\\\էէ,
1
ոէ6ո1ւՇէ10Ո (Յտ 70ՇՅես13Մ6,
էջ 16, վերագրում է մի հին թաբուի,
որով
«
աչք»
բառը
բերան
առնել
արգիլուած
էր։
Այս նախապաշարմունքը
կայ այժմ էլ Մալա֊
յեան
կղզիներից
մէկոլմ։ Սրա համար է որ
իսլանդերէնը և պարսկերէնը
չունին
աչք
հա֊
սարակաց
բառր և նրա տեղ գործածում
են՝
առաջինը
ՏԱ11,
որ նշանակում է բուն «ա֊
րեգակ» և երկրորդր
ԸՁ§ ա »
որ
Ավեստայում
նշանակում է բարի արարածների
աչքը։ Սրա
համար է նոյնպէս,
որ գերմ.
ճ ս § 6 յ
գոթ.
Ձ Ա § 0
այնպէս ենհեռացել
նախատիպից,
որ այլևս
անճանաչելի
են դարձել,
թերևս
նմանահնչիւն
մի բառի
վրայ
կաղապարուելով։
Հայ.
ակն,
ա կ ան< * օԽւօ Տ ,
իսկ
*
ՕւԿւ>ակ,
պահուած է
միայն
առակ
(
առլակ)
բառի մէջ. հնխ. երկա֊
կի Օճւ ձևի յաջորդն է
աչ,
որ նախապէս
երկակի էր՝ իբր յն.
ՕՅՕՏ
և սանս,
9,
ե§1
և յետոյ ստացաւ
ք
յոգնակերտ
նշանր
^յ\16ւ1–
1
շէ 2ՃԲհ.
1, 147)։
Ակն
բառի
զանազան ա֊
ռոլմները
ունին նաև ուրիշ
լեզուներ,
հմմտ.
յն.
եգւ՜՚ղ (նոյն
071–
արմատից,
որից
0՝
կօ\ւ11
«
նայիլ»)
«
ծակ,
բացուածք»,
ՀՀօճօՕՈԼՕՀ
«
բազմաթիւ
ծակերով
(
ուռկան)»
(
հմմտ.
Ոսկ. ակն ուռկանի
Գջուր ո՛չ արգե­
լու),
հսլ.
օ1աՕ
«
պատուհան»,
լիթ.
Յ Է Յ Տ
«
սա֊
ռոյցի
վրայծակ»,
ռուս.
0*
աՕ
«
ակն
(
մար­
դու և ծառի)»,
պրս. ^ ,•: ֊.
0
Ձ§յս1
«
աչք»,
^^Հ–.֊–.
ձ&1>տՅ,֊=^ճ՛
֊
Ա֊-Աւձճ
«
աղբիւր»,
անգլ.
§6111
«
ակն
մատանիի,
ծառի»,
գերմ. յ\\1Հ7Շ
«
աչք, ակնուռ,
հացի կամ պանրի
մէջ ծակ»,
ֆրանս.
06
ւ1
«
մարդու
աչք, ադամանդի
փայլ,
մուրճի կամ ասեղի ծակ, ծառի ակնուռ, հա­
ցի՝ պանրի կամարգանակի
մէջ գտնուած ծա­
կերը»,
նոյնը նաև ոչ-հնդևրոպական
լեզու­
ներում,
ինչ. թրք. յշճ
ւցՕշ
«
աչք, ծակ, փոս,
ակնուռ, աղբիւր», վրաց
թ վ ա լ ի
«
աչք,
ակունք,
քարեղէն»,
լազ.
թ օ լ ի
«
աչք»,
ց ք ա
՚
Ր թ օ լ ի
«
աղ­
բերակն»,
արաբ,
՚ &
^ ո
«
ա
չք,
ս՚ղրի֊Ր)
գոհար»,
եբր.
՚&
յ/տ,
ասուր.
6
Ո Ա
«
աչք,
աղբերակն»։—Հիւբշ.
413։
Ակն
բառի
ուղիղ
համեմատութիւնը
ա֊
ռաջին անգամ տուեց լԱտւբաէհ,
^6ա01–
1՜6
Տ
1, 428,
Ճտ13 բ օ ե
հմմտ. սլ. օԽ,
գերմ. ձ\1
§Շ,
սանս.
իսկ «ջրի ա֊
կունք» իմաստով՝
Էջ 104 արաբ
ՀՀ
^տ.
՚3711՛
ճսէւ՜ՅՈ, Տ ա ո 6 Ո 6 Ո 6է աճօ-6111՜.
Էջ 87
սումեր,
Ա §
«
ւտեսնել»
բառի
հետ։
ՆՀԲ
տե՛ս
աչք։
Ուղիղ են նոյնպէս
Բ6է6ՈՈՅՈՈ
25, 26, ՜
ԳյԽձւՏ֊հ. 8 ևն։
Սարգիսեան,
Ագաթ, և իւր բազմ. գաղտ,
(1890),
էջ
140
սնս,
ԶՏյա
«
կրակ»
բառից է հանում
ակն
արևոլ,
^ա՚^ադն, ակն
Վանի ևն։
Հիւնք, էջ 169
ակն
«
աչք»
Հ յ ա գ
«
կուշտ»
բառից, էջ 250
ակն
«
գոհար,
աղբիւր»
<Հ
յն.
ւօէ/^&Օւ;
«
յակինթ»
բառից։ Ար֊
շէզ ՀԱ 1896, 268 եբր.
՚
Յ ^ - Ո
Տաչք»
բառից։
Գեանջեցեան
2
Ճ Բ հ
1, 37
ակըն–
դի
բառի մէջ
դ ի =
սանս.
Ճ113^3
«2
ա
ՐՔ,
դիրք»։
—
Ական
«
փոս»
բառը ՆՀԲ ռսոլս
է
ակն
«
աչք»
բառից։
Լ Յ § . 06Տ. ճեեոճ.
298
սանս.
1
էհՅՈ
և զնդ.
Կ Յ Ո
«
փորել» բա­
ռերի հետ։
Հիւնք, 250
ակն
«
գոհար» բա­
ռից, իսկ էջ 251՝ պրս.
ՀչՍՀՀ
Յ^ՈՅՈ
«
փորուածք,
խոռոչ»
բառից։
Հիւբշ,
Խ^ա.
Օր.
413
կասկածում է, մերթ
հայերէն
ա
մասնիկ
համարելով
(
հմմտ.
սանս.
ՅէհՅՈՅ–, ՅեհՅՈւեՅ–
«
գող, խոզ,
մուկ»,
այսինքն
«
փորող») և մերթ
ական
իրա–
նեան
փոխառութիւն
համարելով,
իբր
հպրս. *ճճաճ–;
հմմտ. զնդ.
373
ւԿՅՈՅ–
«
փոս»,
ՒւՅո1<ՅՈՅ–
«
գետնափոր
հիւղ»,
սանս.
ՅյԷհՅՈՅ–;
Ուղիղ
մեկնեց նախ
Ը ֊ ձ ֊ Հ - ֊ Ո ա
36, 100,
որ
րնդոլնեց
ՀիւբՀ.
1
Բ Ճ Ո 2.
հտ. 10, 44,
ԳԻՌ. —
Ակն
«
աչք»
բառն
ունին Ագլ.
օ ՚ կ ր ն
«
աչք»,
ը կ նը ծ օ ՚ կ
«
աչքածակ, ագահ»,
րկնա՛–
Fonds A.R.A.M