Գ
է հայերեն ու օտարալեզու ամբողջ հայա գիտ ա կ ան բաոաքննական հե ­
տազոտությունները և դրանց քննադատական մշակումով հասել իր ժամանակի
համար աոավել ստուգված ու հշգրիտ հետևությունների։ քսուաւ՝անի այսբա­
ժինը, Ո Ր հաջորդ՝ ստուզաբանական բաժնի հիմքն է հանդիսանամ, կարելի է
դիտել իբրև մի ամբողջական բառա գիտական հետազոտություն և անվանել
«
Ամփոփումն հայկական բաուսքննության», ըստ որում այս բ աժնո ւմ ամփոփ­
ված է այն ամենը, ինչ Ո Ր կատարված էր մինչև բաոարանի հրատարակությու­
նը հայկական բաոաք ննության բնազավաոում, որան ա վ եյացրա ծ հեղինակի սե–
փական քննությունները, ինչպես և աոանձին հայագետների կողմից բանավոր
կերպով (իր բնորշումով՝ « անձնա կ ան » ) կամ գրավոր (նամակներով) հայ անր­
ջա ծ աոանձին դիտողությունները, նկատաոումներն ու տեղեկությունները։
Բառահոդվածների հաջորդ բաժինը, որ բաոարանի բուն մասն է կազմում,
հայերեն բաոերի ստուգաբանությունն է ։ Ինչպես հայտնի է, հայերեն ստուգա­
բանական աոաջին ամփոփիչ ուսումնասիրությունը պատկանում է Պոլ դրԼա–
զարդին, իր «յ^ՈՈ6Ո1Տժ16 ՏէսԺւ6Ո» («Հայկ ա կ ան ուսումնասիրությունները»,
Դյոթինգե, 1877) աշխատության մեջ Լագարդր քննության Է տոնում հայերեն բա­
սերի բոլոր առաջարկված ստուգաբանություններր և գիտական վերլուծություն­
ներով հաստատում դրանք կամ մերժում՝ գիտական զանազան նկատառումնե­
րով։ Լազարոի այս աշխատությունը, Ո Ր պարունակում Է հայերեն 2413 բաոերի
ստուգաբանությունը, հայա գ իտ ության մեջ դիտվում Էորպես հայերենի աոա­
ջին ստուգաբանական բառարանը։ Հաջորդ այդպիսի աշխատությունը պատկա­
նում ԷՀայնրիխ Հյ ո ւ բ շմ ա նին ։ Իր «յ\ա16ատժ16 Օր&էՈէՈՅէւէ» ( «Հ ա յ ե ր ե նի քե­
րականության», Սւորասբոլրգ, Ա մաս, 1895, քմաս, 1897) գրքում Հյուբշմանը
աոանձին հատվածներում տալիս Է հայերենի իրանական, արաբական, հունա­
կան փոխառությունների և բնիկ (հնդեվրոպական) հայերեն բաոերի ցանկերը՝
գիտական համակողմանի քնն ո ւթյ ա մբ ։ Այս երկու աշխատություններն Էլ, թեն
իրենց ժամանակի համար լիակատար, բ ա յ ց մեր ժամանակում արդեն բավակա­
նաչափ թերի Էին։
Հ
Ր. Ահաոյանն Էր, Ո Ր կարողացավ լրացնել այդ թերին՝ ի մի
հավաքելով հայերենի ստուգաբանության բնա գ ա վ առում կուտակված ամբողջ
նյութը և սպառիչ ամբողջությամբ ներկայացնել հայերենի ստուգաբանությու­
նը։ Այս բաժնի գիտական արժեքն, ամենից առաջ, առաջարկված ստուգաբա­
նություններր որոշակի գիտական սկզբունքներով քննության առնելն ու վավե­
րացնելը կամ մերժելն Է։ Հեղինակը, որհնդեվրոպական լ եզվ ա բ անո ւթյան լա­
վագույն մասնագետն
Է
Ր մեր իրականության մեջ, իր բոլոր քննությունները
կատարում Է երիտքերականների (հայագիտության մեջ՝ Հյ ո լ բ շմ ա նի ) սահմա­
նած հնչյունական օրենքների ու իմա ս տ ային համապատասխանությունների
սկզբունքով, նրա համար որպես ստուգաբանության հշգրտության չափանիշ Է
ծառայում հայերենին հատուկ հնչյունական օրենքների անխախտելիությունն
ու դրանց հետևողական գործադրությանը։ Սա նրան հնարավորություն Է տա­
լիս նիշտ կերպով կողմնորոշվելու հայ և օտարազգի գիտնականների կողմից
առաջարկված բ ազմաթի վ ս տ ա գ աբանությունների գիտական գնահատության
մեջ և այս բաժնում ներառելու այն ստուգաբանություններր միայն, որոնք կա–
ր
1 ՚
լ ի Է գիտականորեն ստույգ համարել։ Այս բոլորին ավելանում Է, վերջապես,
նաև այն, որ ինքը՝ հեղինակը, նույնպես իր կողմից ստուգաբանել Է բ ազմաթի վ
հայերեն բառեր; Այդ ս տ ու գ աբանությանների թիվն Է, հեղինակի հաշվումնե–
Fonds A.R.A.M