Page 119 - ARM_19-1946_02
P. 119
0 Ա ՌԱՋ
ՊՈՒՏ ՝Մ ԾԻԾԱՂ ցութիւններր։ Փարիզի մայթերը եւ պատերը զօ - ^ԲաՎաստեղծ ԱԽա( ի մսւնիե
«էէչ» պ ո ռ ա բ ւ ւ ա յգ աս թ իւ ։
րա կո չի ենթարկուեցան
ծաոսւը Մայթերը կ՝ աղերսէին «ԱյՈ՚» ՈսԷ քսպԱե–
քացի : «Այո»ն ք*ու սարիքիդ հ|սւմար է» . . .Պատերը ԽՄԲ Մարսէյլի Մշակութային Միա֊թիւնը
միւս կողմ էն — « Զ գ ո ՜ յ շ , « ռ չ » Ր քԱլ– ե ր ջ ա ն վերջերս (յինհձօն մը սարքած էր ի պաաիւ բաեմւս–
կութիւնդ պիտի, ապահովէ»։ տհղծ Ահարոնի (Տ1–սաուրեան) : Այս աոր-իւ հհ -
(Իրերով ճեմեցինք , Հայողներով ել. Հորերով
: Այսպէս պատ ու մայթ կռիւ մղեցին օրերով աեւհալ ուղերձը կարդացած է Պ • Տիգրան Փի -
ֆախշուած մայթերու, վրայէն՝ Փարիզի մէչ
քայլա– իրարու Հետ՝ ժողովուրդի շաՀուն Համ ար • • • Է/ր - րա1Այան, որ տարիներէ ի վեր կ՚աշխատակցի հայ
Ո՜րքան հետաքրքրական էր –.Ամէն մէկ գրուած
կանիկ երկիր, ուր մարգիկ իրաւունք ունին Հաւա ւՍօւմուլբն, վիպակներով եւ գրական պատկհրնե -
վախին, Հայողի կամ «ոչ»ի խնդրանք մրլ
սար կերպով այո կամ Ո^ ըսելու է
էր մեր ոտքերուն առչ^եւ; ԲՈՎ •՝ ֊ ՚
Զիս ձի՛ շաՀագրգռեր , Հայո՞»ն թէ <<"^»Հ» չա–
Գիտառծ էք* * • °ՐՐ իսչաէ^ս ^ԼՐ հնի եւ ինչ -
Մեզ, Հայերուս համար, բաւական ընտանի է Հեցալ այգ մրցում էն։ Եթէ ես ֆրանսաՀպատակ պէ՞ս իր վախճանին
կր յանգի ։
հլու հնաղանգ Հայողն, քանի որ գարերով վաբ–
Հայ ըլլայի, Հո՛ չ» պիտի սլատասիւանէի , պարզա Արշալոյսը իր երկունքի մաՀիճին մէկ, կր զա–
ժուած ենք անոր : Ո՞վ իրաւունք կուտար քեզի պէս Հո չ» պոռալու ծարաւս անց ընելու Համար ։ լարոլի , կբ գունատի , կր կարմ րի վե բ կա պէ ս ,
Հո չ» ըսելու : Մենք Հայերս, երկար ատեն է որ մեր առնե կայծեր , բռնկումներ ցանցնելով իր չորս գէս 1
Կեսւվո՚ւր , ղուն անհաւատ , րայ)սւ ես : լիքներ ր կր կարգադրենք Հա յո , Հրամմեր ես , ա— Զարթօնք, ստեղծագործութիւն։
Այո . . . բայց . . .
զա կան»ով։ «Ո՛չ» մերժողականը քաղաքացի ք*այց օրը քանի Հասակն առնէ, կը սկսի ա ը—
1 Աա եզներդ ,գաււներդ և կեանքդ ալ իմս են : մարդու իրաւունքն է։ րա լ , քրտնիլ ։ կապո յար ՀետզՀետէ կր նուաղի ,
֊ Այ՛ ք ւ սկաասյնա . 1'սկ մենք զրկուա՞ծ ենք այգ շնորՀէն՛ « • կայծերր կը մարին ։ Զ,արթօնքի շեվէորը կր լռէ :
ՀայքենՀիք, աղգ) անկախութէւե , ազատու ւունքնեբր Ոչ բո լո բովին : Գուբս ր , մեր բոլոր իրա - կարծես սաեզծագորՆութիւնր կը գադբի ։ Մի —
օտարին Հա յ ո»ո վ կր զի՛ կինք , իսկ "եր– չօրէ :
թիւն բառերլլ գործ ածելու, իրաւունք չունիս :
ոը , մեր տան ել ազգային կեանքի մէկ, անոր ւԼբէ–
~ Այո՛ յ կր Հասկնամ • * * ժ-ր կր լուծենք բռնական Հո՛ չ» ով • * » ք*ա յց իրիկնադէմ ին՝ դարձեալ Հ բգեՀում ու
—- թուրքէն առնելիքգ պահանջելու իրաւունք Կնի՛կ , քեղի բսի որ կարելի չէ ։ Ո՛չ 1 աէտք երկունք : Օրը * կա բծես ա ր շա լո յսի անթեղուած
է Հնազանդիս , Հասկցա*ր ։
չունիս : կա յծերուն վրա յ նստած , ծնունդ կուտա յ հրեղէն
—- Այո՛ * միշտ պարտական պէտք է րլլամ : ասաուածնեբոլ : Հիմա , Չ^արթօնքի փոգը կը Հնչէ
Հ%ազանգթլ րս ի ր , ո՛չ, ո՛չ, այգ մէկը չեմ աւելի բարձրագոչ։ Ա տեգծագործո ւթեան վրձինր
Եւ օր մ րե ալ կարգը եկաւ Հրազէնին էի ամ - կրնար տանիլ * . . կր չարժի աւելի նկարէն ; Տարաժամ °ՐՐ 1 I՛Ր
վաւշտովը «քէ*Զ»ր խւիելոլ թշնամիին Տակտին . * * հ/նգրեմ , Հայ մ անուկնեբու դա ս տի ար ա - մ աՀ ո ւան սեմ ին վրա յ , կա բծես կր ճգնի անմ աՀա–՛
Որքա՛՜ն անուշ եւ Հպարտազգոլ Էր ա յգ Հ.ՈԶ»ը է կո ւթ ե ան Հ ամ ար է ,գո ւմ ար մը արձանագրուեցէք ։ նալ : ՚Լեբկալո յս ։
Կենգանին ե րն անգամ կոտոշ ել աքացի ունին , Կառավարութեան տուրք , այո՛ կը Հաս - Այսպէս է Համ ա սլա տ կե ր ը ճշմ արիա բանաս -
Հոչ» քսելու. Համար, եւ անոնս այգ Հոչ»ին առկեւ, կնամ , բայց անկէ դուրս ազգային տո՞ւրք մըն ալ տեղծին : ԱՀնոր կեանքի ա ր շա լո յս ր կայծ մլլն է
ամենազօր մարգր կր շշմի վայրկեան մրէ * • * " ՛ չ 1 " ՛ չ )այգ մէկը չեմ Հասկնար ։ երկունքի որ կը փռէ արուեստի լուսաշերտեր իր
0)յ։ ա Լ ս ւս կ ա ն ժ ո զո վո ւր ղ ին ներկա յա ցուցի չնե– Համբերենք քիչ մըն ալ։ Օր մը, մենք ալ մեր Հ ո գի ին մէկ՚.Ու իր զարթօնքի շեփորէն կը լսուին
V (Լ 0րԷէ"Ք շարագրելյին ժողովուրդին գործա - ե րկրին մ էկ պիտի Հ ր աւիր ուինք պաշտօնապէս , իր առակին երգերը, այնքան զա շնա թ ա ւ ա լ ու վա
ծոլթեան Համար։ Րրաւունք տուին ժողովուրդին մեր ազատորեարի Հա լո»ն կամ Հո չ»ը վճռելու ւերական ։
Հա յո» կամ Հո չ»ով վաւերացնելու ա յգ °րԷսՔեԼ * իբրեւ աղատ քաղաքացիներ ։ Բայց Հազիւ, քն՛արբ գողաՀար մատներուն
Գործի լծուեցան Հայո^եան եւ Հոչ»եան կո ւս ա կ - Կ– ՊԵՏՈՒՇ մէկ բռնած , կեանքի՛ միկօրէն կր սկսի ուր ի շ կրակ
, մր մաղել իր վրա յ ։ Առօրեան , իր ճնշիչ գլանին
Պարխար լեռնե բու կատարներէն աւետաբեր տակէն ցոյց կուտա յ ճանապարՀը ՚Հյիւթր
ՄԵՐ Հ Ա 3 I ՛ ծ Ն Ի ՛Բ Ը Հացին։
կռունկներր 1լանցնին, կտցած կանաչ ճղիկներր կ՝ ըլլա յ օրէնք , օրէնքր՝ երազներէ թօթափում ու
ձիթենիի , կր Հասնին Ճոր-Ոխի աւազանին Հունր, անօթութիւնը իտէալ ։
ԲազմաՀ աղար բազմ ութիւն մր՝ ամէն չափու կ՝ երթեւեկեն թահլէն կիսկին,, օդին կը յան ձնեն Ա յլեւս մնաք բա րով երկունք ու ստեզծագո ր–
եւ Հասակի , ձոբաՀ ովիտէ մր կր վազէ շարունակ ։ ձիթենի ճիւղ երր , որոնք դարձդարձիկ՝ սաՀ կու ծութ իւն , իսկ ճշմ արիտ բանաստեղծը , տառա -
Մարդկային չ՚էթայազերծ Հեղեղ մր, անօրինակ ու տան վէետուրներոլ պէս Հ Հանդարտ ու խաղալէն սլանք ի Հ բա շէկ երկաթէն աւելի կարմրած ու աւե
արտառոց ճիչերով ու աղաղակներով ։ վար կդչնեն, կ՝ իյնան Տ ա յ քի մէչ...։ լի գեղեցկարան , իր կեանքի վեբկա՛լոյսին , կբ
Գիշեր է ։ Ամառնային կուզպ ու անձայն գի - Տա յքը , օ՛ Տա յ ք ր : ՀայաշխարՀ ի թաքստոցր եւ բռնկի երկունքի աննման , ան շէկ ՀրդեՀ ումներով :
շեր մր ։ Մ"՚Րգի^Լ կը էԼ՚^Գ^1" "*~ կ՚ազմկեն . . • : Ամէն ռազմակայանը։ Հոն Հիւսուեցաւ մեր երկրին Հե - Ու ան՝ 1լ աբտադբէ ու 1լ արտագրէ , մինչեւ որ
մէկր իր ձեռքին մէկ վառած «ծուփք» մը ունի : բոսութեան ք՚լիականը, ել մարտավէպր բուռ մր ս ււլւււ ււ Հ ու սպառի վերկասլէս :
կրակապաշտ ուխտաւորներ են Հաւանաբար, ու կը քակերու՝ ամէն անգամ որ Հա յաս տան ր քազաքա– Մեր Հ ամա կրելի բանաստեղծն "՛Հ՝ ԱՀ աբոն–
վե՜րադառնան բագնեաունէ մր , կրակ կը տանին ի– կ ա ն տ ա գն ա պ եւ գուբս է ն ա բ շա ւ ո ղ թ շն ա մի ո ւն է բ : Հ բածին ա ր շա լո յս ի մ ր նմ ան ճառաղա յթեց Հայ
րենո օճախներր .* * ; 1Լեբամբաբձ գիրք՛– Կիրճ ու ձորեր։ Անտառ ու քերթողութեան սեմ ին վբայ ,ի բ այնքան ներո յժ եւ
քՒիլէն կուգան անոնք : բարձունք , եւ մանաւանդ բերդեր ։ Անոր քանդակ Հզօրաշունչ երգերով։ Այն՛ օրերուն, ես շատ ան—
Կր վազեն ու կ՚աղմկեն։ ԱնընգՀաա կը վազեն։ ները սլատմ ութիւն Հա յոցին մ էկ չմ տան ։ Մնացին գամ իբ տողերուն տակ , մեր անմաՀն Վ^արուժանի
Եփրատի կամ ուբկէն կնանցն ին իրար թնդելէն , դուրսը ։ կազմեցին անգիր՝ նախքանը ցիրուցան ժո ստորագրութիւն բ փորձուած եմ փնտռել։ Անոնք՝
յանկարծ երկու խում րի կը բաժնուին , մէկը կր ղովուրդի մ ր; Երեւակայութեանս առկեւ 1լ աշտա ւսյնքան նման էին իրենց ձեւով , խորքով ու աղ -
մտնէ պատմական կամախը, եւ միւսը ԵրզԹկա • . : նակուի անիկա , կը ցուցնէ իր ձեռակերտները բի՚-բսվ :
Եաքը, իր
Հեթանոսութիւնը՝ իր ոսկեճամուկ Հաւատքին Գա^սն. - պաշին.4 վիշապային որձաքարէ արձան - կեանքի միկօրէին զուգադիպող ա—
Հ ա ւ որ Եղեռնը՝
թեւերը կը փռէ կրօնարոյր այս վայրերուն վրայ , ներր եւ Զիարէթ լճակը , Սրրահան. առուակն ու իր կամ ա ր ր ցեղին որ քլարիւնէբ բովանդակ եբկնա–
տար իր Հացի
որոնց մէկ աաւպրոզները բարի են, Հեղու Հլու ։ ճահիճները։ Ապիբնէս , Ահար , Աշմուշէն ,Աիսլար , : Այս անգամ , Առօրեան խո յս կու
կամաիսը՝ բ"ՔԳիսՔ1Լ կր նուիրէ Հեթանոս աստ - Ասի , Խալխալ , Արտաշէն , Արքունի քաղաքնե րուն ճանասլաբՀով , մաՀուան առկեւէն :
ուածներուն , կբ դառնայ քուրմ ու քբմուՀի, ի"կ աւերակները ՚. Ու զեռ անՀամար Հնութիւններ , ո– ԱՀ աբոն , ո րոլէս սարսավւած վեր ապրող մր մեկու
Եր զն կան ՝ իր իւղոտ խոտե բո վր կր սնուցանէ ց ու րոնց վբայ բորբոս կապած է տեղական , յունական սացաւ իր նեբաշխարՀին մէկ, երկար ատեն, լռած
լերը տաճարներուն * * * , եւ կ՝՝աղօթէ ԱնաՀիաի ար ել Հռովմէական քազաքակրթութիլնր : քնարի մ ր անա րձտգանգ թրթռումներով ։ կարծես
ձանին առկեւր * * * ։ Իշխան գէլգէ մ էկ՝ երեք աստղե բու վրա յ կբ վւակած դռներն ու լո ւս ա մ ա ան ե րն արուեստի տա–
Անվր իպակ իմ ա ս տ ո ւթ ի ւն ր«Մ եռելոց մ ատեա կրթնի Տայքի Հնօրեայ վւառքը։ Ծէդիձ-Որը իր ճարին գէմ ։
նին» , կա ր շնեղ , գանդրաՀ ե ր Ե ըդնկա * * • : ք՚նծի մ սուրի կեբմ ոլթեանր կր կանչէ րերգա շինութեան Եւ աՀա, օրին մէկր լուսամատները կը բա
Հիմա կ՚երեւիս սբսփուն, ցնցոտապատ եւ աւե - արուեստին Հմուտ վարսլեանեբր։ |ւթ–թ֊ախո՜1֊րր՝ նար , ու Հայ արուեստի տաճարէն ներս , դեղեց -
բակ ։ ։ կողբամ քեզ, քաղաքդ անաՀտաբոյբ • »• : մասնատուփի մր պէս ՛լոց է -. Փէբբ-եւանը՝ անա— կութեան գիցուՀիին կ՛ եր կա րէ ր երկու Հատրնտի ր
իարերդէն՝ Հազար կորիներով ճամբայ կ՚ելլէ ռակ աղու մը պէս՝ իր Հնութի ւնն եր ու մ էկէն Հասկաքաղ մաաեաննեբ , էբնած , խարբալած ,
կարաւան մր , բեռնաւորուած բերք ու բարիքով ։ կ՚աղմկէ . . . : իւիճն ու աւազր մ աքբած ու լո ւս ան ց քին /յ յյ ւսյ
Բերդր ծանր երկանաքարի մը պէս՝ նստած է քա Ո^վ է աբուեզ այս ասպետը , բարձրաՀասակ նշանագրած :
ղաքին պատմութեան ր վրայ։ շ^Որոխր կը քալէ ա՛ ու թիկնեզ , կղուտ ոտքերով , ձիգ ու պրկուած Հ-Տէր ւ ա՛ՐԳ արձակեա՛ զծառայս քո» ։
նոր մէկէն՝ տտունը շարժելով ու անՀասկնալի կե ց ո ւած քո վ , Հպարտութեան Հ րգեՀ ր ա չքե ր ո ւն Հոս է մեր բնդվղումր արդէն։ Մեր բացասա
մէկ , ա յս Հ զօր երիտասաբզը որ բեմին՝ վրա յ կբ
մրմունկներ Հանելով։ ՎւպպահաԹի դաշտին մէկ՝ կան վ երա բերում ը իր անժամ անակ լքում ին ու
արեւր կր սիրուըտի ց ո րեն արտե ր ո ւն Հետ։ ք*ա - ցցուի , իր երկրին ցուցատախտակը բռնած : «Վա– լռութեան : Ա՝ եր բողոքս՝ իր բանաստեղծի է բանն
բերդ։ ճոխ ու փարթամ՝ անցեալով։ Անոր աւե - նանդ» , պատմութեան Հ ո ս ո ւմ ին գետը աննման • : ու խարբալր վազաՀասօբէն պատէն կախած ըլ —
րակներոլ տքոցէն՝ կրնա յ գբոլ–իէ Հազար "Գթհբգ : Ակ թեւին վրայ՝ կը տեսնուի կարսր , գօաե - լալուն ։
Անոր զաւակներուն իսոյանքք յանկարծական էր 1 սլն զ ո ւա ծ ի բ պա ր իս պներոլ ել՛ մ ա բտկոցնե բու Վերկալո03յս . . . Բայց չէ® որ կեանքի վերկա -
եւ Հայրենասիրութեան կանչը՝ կը նմանէր ռաղ - սլ ալպատ ա կո ււլ մէկկասլովը։ Միկ^՚արեբգի զառի - լոյսին, մանաւանգ բանաստեղծի Հոզիին մէկ, եր
մ եր գի մը թնդիւն ին . ... ; թաւիէն ււ ա Հ կուտան Հո յա շէն տուներ ր , գետե - կունքի կայծերն աւելի Հ ր ա ւո ո չ ո ր կր բռնկին ,
Մամախա–թՈՆԼ1ը՝ կայծոռիկ մը լոյոովր կր զերքէն էլաբշաւեն նժոյգները իր երէկին ու վաղ — գոյներն աւելի ցայտուն ոլ դիմացկուն գուբս կու
կայծկլտար մութին մէկէն։ կարիԹր՝ կաշմբուռն ո լան ։ Ու բան ա կն ե բ ր օտար պետ ո ւթ1 ի ւննե բո ւ կու ղան, վրձինին իսազերր աւելի երկար ատեն կր դի
ոլ առնական ,կը պտտի մեր պատմութեան ան - գան ու 1լանցնին բիբիս ոսպնասլակիէն , Հապ ճետ մանան ժամանակին դէմ, ու ստեզծագոբծութեան
դաստանին մէկ, ձեռքովր բռնած եղէգնացուպ մը ու շուար , ծեծուած ու ս րսփուն , կր նա յին աՀեղ աւիշր, աւելի Հասուն ու Հարուստ գլուխ գորհոց–
իր Համբաւաւոր շամբերէն , լուրկ է ու ծանբա - քաղաքին , կը դիտեն լճացող արիւեր իրենց նա — նեբու ծնոլձնգ կուտա յ :
ՔայԼ * հւ(Լ– Գէաէ էր բհրդերու եւ կամուրկներու խորդներուն , ապա՝ կը վւախին ու 1լանՀետանան Այս տար րե ր ր չէ որ կր պակսին ԱՀաբոնի բա
Համբաւր։ Հասան. - Գալէ|0ք՝ ակութին կրակին սր լերան մը կողմ էն * * . : նաստեղծ Հոզիին մէկ։ Միայն թէ լքէր Աիմէոն
ման կր ճարճատի ու կը փայլի։ ^ասեԹր՝ Հողա Հրաշալի է տեսարանը I ծերունիի բանագրանքր ու գո չէր ։
գործի կեբպարանքովր կր ներկայանայ , ձեռքը՝ Հայ զինուոբը իր կապարճր կր սլատրաստէ , <էՏէր) եթէ զշրթունս իմ բանաս,, երգեսցէ
երգելով 1լ արձակէ նետր, ու կեցցէ Հայաստան կը բերան
մաճին վրւհյ , գոգնոց կապած՝ կը ցանէ ցորեն ու իմ զօրՀնութիւնս քո , վերստին » ։
վարսակ : Ալաշկերսւը՝ կրօնական աղօթք մը կը պոռայ ։ Գիւղերու մէկ խրախճանք ու Հանդէս ։ Այս է մեր սպասումը իրմէ ։
սերտէ , ու ա ս տ ո լածն ե ր ը կը կանչէ . • » : Հիւսիսոյ Ծովակին լեռնաշիսաբՀ էն , ֊՛ •• . / - –՛ ,;\ ՏԻԳՐԱՆ ՓԻՐԱՆԵԱՆ
Սահբէն կը լսուին ճորոիփ գոռոզութեան ա– կողայի սեպ Ժայռերէն կր բարձրանայ թինգր
ղաղակը ել անտառներու ներդաշնակ խարշափը : Ազատագրութեան Հզօր երգին * կարօտին , մեր տենչին , Մեր ծնունդին ու մ ահ
ու ան :
թ՚յւբթՈլլքը՝ իր չրվէ^ին ժխորներուն կը խառնէ Փա՛ռք քեղ, երկի՛ր Արմ էն ի, Ոճի, ձեւի
կախարդանքը իր բնաշխարհին։ Լիճը կը դառնայ մոգութիւն , 1 ք՛ ր ու նիւթ չես, երազի , • Հիւսքէն Եղնիկի մը արձան ը կը տեսնուի դարպասին
կապոյտ հանելուկը ստեղծագործական տրուես - թրռա՛ծ քաղցրութիւն ** *: ղրան դէմ ը, անոր շուրչը՝ Վան|ս|նդի աղչիկները
տին : Օլթփն՝ կը ծռի իր հանքերու հարստութեան շուրչպար կը դաոնան , ցանելով ծաղիկ ու վարդե–
վրայ։ ԽոտՈբջւոլրը՝ պառաւներու պէս հէքեաթ կր ԱրիԲւն կո՛ւզես , կուտանք քեզ,–—Միսն ու ոս չուր : Ծերերը չահագնաց՝ իրենց պատկառանքին
կոր , մեր սիրտր , Վ^ասնղի
պատմէ : Ակօսուած ճակատ ունի եւ մայրութեան Ձուն ինք զարուն ու մ ալիս : մենք առանց քեղ , հմայքը կը պտտցնեն փողոցէ փողոց , տանիքնե -
Աբմէնին , Գուն ես սկիզբն
համբաւ։ Ամէն մի հէքեաթի վե ր ^աւո րութեանը՝ Փա՛ռք քեզ , երկի՛ բ րէն՝ անոնց գլուխներուն կը նետեն ցորենահա -
գետն ի հողն ու ցեխը կը համբուրէ ••• է ու վախճան , Մեր տիկներ : Բերկրանք ու զուարճութիւն : Վանանդը
էր մԷԿ. յաղթանակը կը տօնէ . . . ւ ՍՕՄ֊ՎԱՆԻ
Fonds A.R.A.M
ՊՈՒՏ ՝Մ ԾԻԾԱՂ ցութիւններր։ Փարիզի մայթերը եւ պատերը զօ - ^ԲաՎաստեղծ ԱԽա( ի մսւնիե
«էէչ» պ ո ռ ա բ ւ ւ ա յգ աս թ իւ ։
րա կո չի ենթարկուեցան
ծաոսւը Մայթերը կ՝ աղերսէին «ԱյՈ՚» ՈսԷ քսպԱե–
քացի : «Այո»ն ք*ու սարիքիդ հ|սւմար է» . . .Պատերը ԽՄԲ Մարսէյլի Մշակութային Միա֊թիւնը
միւս կողմ էն — « Զ գ ո ՜ յ շ , « ռ չ » Ր քԱլ– ե ր ջ ա ն վերջերս (յինհձօն մը սարքած էր ի պաաիւ բաեմւս–
կութիւնդ պիտի, ապահովէ»։ տհղծ Ահարոնի (Տ1–սաուրեան) : Այս աոր-իւ հհ -
(Իրերով ճեմեցինք , Հայողներով ել. Հորերով
: Այսպէս պատ ու մայթ կռիւ մղեցին օրերով աեւհալ ուղերձը կարդացած է Պ • Տիգրան Փի -
ֆախշուած մայթերու, վրայէն՝ Փարիզի մէչ
քայլա– իրարու Հետ՝ ժողովուրդի շաՀուն Համ ար • • • Է/ր - րա1Այան, որ տարիներէ ի վեր կ՚աշխատակցի հայ
Ո՜րքան հետաքրքրական էր –.Ամէն մէկ գրուած
կանիկ երկիր, ուր մարգիկ իրաւունք ունին Հաւա ւՍօւմուլբն, վիպակներով եւ գրական պատկհրնե -
վախին, Հայողի կամ «ոչ»ի խնդրանք մրլ
սար կերպով այո կամ Ո^ ըսելու է
էր մեր ոտքերուն առչ^եւ; ԲՈՎ •՝ ֊ ՚
Զիս ձի՛ շաՀագրգռեր , Հայո՞»ն թէ <<"^»Հ» չա–
Գիտառծ էք* * • °ՐՐ իսչաէ^ս ^ԼՐ հնի եւ ինչ -
Մեզ, Հայերուս համար, բաւական ընտանի է Հեցալ այգ մրցում էն։ Եթէ ես ֆրանսաՀպատակ պէ՞ս իր վախճանին
կր յանգի ։
հլու հնաղանգ Հայողն, քանի որ գարերով վաբ–
Հայ ըլլայի, Հո՛ չ» պիտի սլատասիւանէի , պարզա Արշալոյսը իր երկունքի մաՀիճին մէկ, կր զա–
ժուած ենք անոր : Ո՞վ իրաւունք կուտար քեզի պէս Հո չ» պոռալու ծարաւս անց ընելու Համար ։ լարոլի , կբ գունատի , կր կարմ րի վե բ կա պէ ս ,
Հո չ» ըսելու : Մենք Հայերս, երկար ատեն է որ մեր առնե կայծեր , բռնկումներ ցանցնելով իր չորս գէս 1
Կեսւվո՚ւր , ղուն անհաւատ , րայ)սւ ես : լիքներ ր կր կարգադրենք Հա յո , Հրամմեր ես , ա— Զարթօնք, ստեղծագործութիւն։
Այո . . . բայց . . .
զա կան»ով։ «Ո՛չ» մերժողականը քաղաքացի ք*այց օրը քանի Հասակն առնէ, կը սկսի ա ը—
1 Աա եզներդ ,գաււներդ և կեանքդ ալ իմս են : մարդու իրաւունքն է։ րա լ , քրտնիլ ։ կապո յար ՀետզՀետէ կր նուաղի ,
֊ Այ՛ ք ւ սկաասյնա . 1'սկ մենք զրկուա՞ծ ենք այգ շնորՀէն՛ « • կայծերր կը մարին ։ Զ,արթօնքի շեվէորը կր լռէ :
ՀայքենՀիք, աղգ) անկախութէւե , ազատու ւունքնեբր Ոչ բո լո բովին : Գուբս ր , մեր բոլոր իրա - կարծես սաեզծագորՆութիւնր կը գադբի ։ Մի —
օտարին Հա յ ո»ո վ կր զի՛ կինք , իսկ "եր– չօրէ :
թիւն բառերլլ գործ ածելու, իրաւունք չունիս :
ոը , մեր տան ել ազգային կեանքի մէկ, անոր ւԼբէ–
~ Այո՛ յ կր Հասկնամ • * * ժ-ր կր լուծենք բռնական Հո՛ չ» ով • * » ք*ա յց իրիկնադէմ ին՝ դարձեալ Հ բգեՀում ու
—- թուրքէն առնելիքգ պահանջելու իրաւունք Կնի՛կ , քեղի բսի որ կարելի չէ ։ Ո՛չ 1 աէտք երկունք : Օրը * կա բծես ա ր շա լո յսի անթեղուած
է Հնազանդիս , Հասկցա*ր ։
չունիս : կա յծերուն վրա յ նստած , ծնունդ կուտա յ հրեղէն
—- Այո՛ * միշտ պարտական պէտք է րլլամ : ասաուածնեբոլ : Հիմա , Չ^արթօնքի փոգը կը Հնչէ
Հ%ազանգթլ րս ի ր , ո՛չ, ո՛չ, այգ մէկը չեմ աւելի բարձրագոչ։ Ա տեգծագործո ւթեան վրձինր
Եւ օր մ րե ալ կարգը եկաւ Հրազէնին էի ամ - կրնար տանիլ * . . կր չարժի աւելի նկարէն ; Տարաժամ °ՐՐ 1 I՛Ր
վաւշտովը «քէ*Զ»ր խւիելոլ թշնամիին Տակտին . * * հ/նգրեմ , Հայ մ անուկնեբու դա ս տի ար ա - մ աՀ ո ւան սեմ ին վրա յ , կա բծես կր ճգնի անմ աՀա–՛
Որքա՛՜ն անուշ եւ Հպարտազգոլ Էր ա յգ Հ.ՈԶ»ը է կո ւթ ե ան Հ ամ ար է ,գո ւմ ար մը արձանագրուեցէք ։ նալ : ՚Լեբկալո յս ։
Կենգանին ե րն անգամ կոտոշ ել աքացի ունին , Կառավարութեան տուրք , այո՛ կը Հաս - Այսպէս է Համ ա սլա տ կե ր ը ճշմ արիա բանաս -
Հոչ» քսելու. Համար, եւ անոնս այգ Հոչ»ին առկեւ, կնամ , բայց անկէ դուրս ազգային տո՞ւրք մըն ալ տեղծին : ԱՀնոր կեանքի ա ր շա լո յս ր կայծ մլլն է
ամենազօր մարգր կր շշմի վայրկեան մրէ * • * " ՛ չ 1 " ՛ չ )այգ մէկը չեմ Հասկնար ։ երկունքի որ կը փռէ արուեստի լուսաշերտեր իր
0)յ։ ա Լ ս ւս կ ա ն ժ ո զո վո ւր ղ ին ներկա յա ցուցի չնե– Համբերենք քիչ մըն ալ։ Օր մը, մենք ալ մեր Հ ո գի ին մէկ՚.Ու իր զարթօնքի շեփորէն կը լսուին
V (Լ 0րԷէ"Ք շարագրելյին ժողովուրդին գործա - ե րկրին մ էկ պիտի Հ ր աւիր ուինք պաշտօնապէս , իր առակին երգերը, այնքան զա շնա թ ա ւ ա լ ու վա
ծոլթեան Համար։ Րրաւունք տուին ժողովուրդին մեր ազատորեարի Հա լո»ն կամ Հո չ»ը վճռելու ւերական ։
Հա յո» կամ Հո չ»ով վաւերացնելու ա յգ °րԷսՔեԼ * իբրեւ աղատ քաղաքացիներ ։ Բայց Հազիւ, քն՛արբ գողաՀար մատներուն
Գործի լծուեցան Հայո^եան եւ Հոչ»եան կո ւս ա կ - Կ– ՊԵՏՈՒՇ մէկ բռնած , կեանքի՛ միկօրէն կր սկսի ուր ի շ կրակ
, մր մաղել իր վրա յ ։ Առօրեան , իր ճնշիչ գլանին
Պարխար լեռնե բու կատարներէն աւետաբեր տակէն ցոյց կուտա յ ճանապարՀը ՚Հյիւթր
ՄԵՐ Հ Ա 3 I ՛ ծ Ն Ի ՛Բ Ը Հացին։
կռունկներր 1լանցնին, կտցած կանաչ ճղիկներր կ՝ ըլլա յ օրէնք , օրէնքր՝ երազներէ թօթափում ու
ձիթենիի , կր Հասնին Ճոր-Ոխի աւազանին Հունր, անօթութիւնը իտէալ ։
ԲազմաՀ աղար բազմ ութիւն մր՝ ամէն չափու կ՝ երթեւեկեն թահլէն կիսկին,, օդին կը յան ձնեն Ա յլեւս մնաք բա րով երկունք ու ստեզծագո ր–
եւ Հասակի , ձոբաՀ ովիտէ մր կր վազէ շարունակ ։ ձիթենի ճիւղ երր , որոնք դարձդարձիկ՝ սաՀ կու ծութ իւն , իսկ ճշմ արիտ բանաստեղծը , տառա -
Մարդկային չ՚էթայազերծ Հեղեղ մր, անօրինակ ու տան վէետուրներոլ պէս Հ Հանդարտ ու խաղալէն սլանք ի Հ բա շէկ երկաթէն աւելի կարմրած ու աւե
արտառոց ճիչերով ու աղաղակներով ։ վար կդչնեն, կ՝ իյնան Տ ա յ քի մէչ...։ լի գեղեցկարան , իր կեանքի վեբկա՛լոյսին , կբ
Գիշեր է ։ Ամառնային կուզպ ու անձայն գի - Տա յքը , օ՛ Տա յ ք ր : ՀայաշխարՀ ի թաքստոցր եւ բռնկի երկունքի աննման , ան շէկ ՀրդեՀ ումներով :
շեր մր ։ Մ"՚Րգի^Լ կը էԼ՚^Գ^1" "*~ կ՚ազմկեն . . • : Ամէն ռազմակայանը։ Հոն Հիւսուեցաւ մեր երկրին Հե - Ու ան՝ 1լ աբտադբէ ու 1լ արտագրէ , մինչեւ որ
մէկր իր ձեռքին մէկ վառած «ծուփք» մը ունի : բոսութեան ք՚լիականը, ել մարտավէպր բուռ մր ս ււլւււ ււ Հ ու սպառի վերկասլէս :
կրակապաշտ ուխտաւորներ են Հաւանաբար, ու կը քակերու՝ ամէն անգամ որ Հա յաս տան ր քազաքա– Մեր Հ ամա կրելի բանաստեղծն "՛Հ՝ ԱՀ աբոն–
վե՜րադառնան բագնեաունէ մր , կրակ կը տանին ի– կ ա ն տ ա գն ա պ եւ գուբս է ն ա բ շա ւ ո ղ թ շն ա մի ո ւն է բ : Հ բածին ա ր շա լո յս ի մ ր նմ ան ճառաղա յթեց Հայ
րենո օճախներր .* * ; 1Լեբամբաբձ գիրք՛– Կիրճ ու ձորեր։ Անտառ ու քերթողութեան սեմ ին վբայ ,ի բ այնքան ներո յժ եւ
քՒիլէն կուգան անոնք : բարձունք , եւ մանաւանդ բերդեր ։ Անոր քանդակ Հզօրաշունչ երգերով։ Այն՛ օրերուն, ես շատ ան—
Կր վազեն ու կ՚աղմկեն։ ԱնընգՀաա կը վազեն։ ները սլատմ ութիւն Հա յոցին մ էկ չմ տան ։ Մնացին գամ իբ տողերուն տակ , մեր անմաՀն Վ^արուժանի
Եփրատի կամ ուբկէն կնանցն ին իրար թնդելէն , դուրսը ։ կազմեցին անգիր՝ նախքանը ցիրուցան ժո ստորագրութիւն բ փորձուած եմ փնտռել։ Անոնք՝
յանկարծ երկու խում րի կը բաժնուին , մէկը կր ղովուրդի մ ր; Երեւակայութեանս առկեւ 1լ աշտա ւսյնքան նման էին իրենց ձեւով , խորքով ու աղ -
մտնէ պատմական կամախը, եւ միւսը ԵրզԹկա • . : նակուի անիկա , կը ցուցնէ իր ձեռակերտները բի՚-բսվ :
Եաքը, իր
Հեթանոսութիւնը՝ իր ոսկեճամուկ Հաւատքին Գա^սն. - պաշին.4 վիշապային որձաքարէ արձան - կեանքի միկօրէին զուգադիպող ա—
Հ ա ւ որ Եղեռնը՝
թեւերը կը փռէ կրօնարոյր այս վայրերուն վրայ , ներր եւ Զիարէթ լճակը , Սրրահան. առուակն ու իր կամ ա ր ր ցեղին որ քլարիւնէբ բովանդակ եբկնա–
տար իր Հացի
որոնց մէկ աաւպրոզները բարի են, Հեղու Հլու ։ ճահիճները։ Ապիբնէս , Ահար , Աշմուշէն ,Աիսլար , : Այս անգամ , Առօրեան խո յս կու
կամաիսը՝ բ"ՔԳիսՔ1Լ կր նուիրէ Հեթանոս աստ - Ասի , Խալխալ , Արտաշէն , Արքունի քաղաքնե րուն ճանասլաբՀով , մաՀուան առկեւէն :
ուածներուն , կբ դառնայ քուրմ ու քբմուՀի, ի"կ աւերակները ՚. Ու զեռ անՀամար Հնութիւններ , ո– ԱՀ աբոն , ո րոլէս սարսավւած վեր ապրող մր մեկու
Եր զն կան ՝ իր իւղոտ խոտե բո վր կր սնուցանէ ց ու րոնց վբայ բորբոս կապած է տեղական , յունական սացաւ իր նեբաշխարՀին մէկ, երկար ատեն, լռած
լերը տաճարներուն * * * , եւ կ՝՝աղօթէ ԱնաՀիաի ար ել Հռովմէական քազաքակրթութիլնր : քնարի մ ր անա րձտգանգ թրթռումներով ։ կարծես
ձանին առկեւր * * * ։ Իշխան գէլգէ մ էկ՝ երեք աստղե բու վրա յ կբ վւակած դռներն ու լո ւս ա մ ա ան ե րն արուեստի տա–
Անվր իպակ իմ ա ս տ ո ւթ ի ւն ր«Մ եռելոց մ ատեա կրթնի Տայքի Հնօրեայ վւառքը։ Ծէդիձ-Որը իր ճարին գէմ ։
նին» , կա ր շնեղ , գանդրաՀ ե ր Ե ըդնկա * * • : ք՚նծի մ սուրի կեբմ ոլթեանր կր կանչէ րերգա շինութեան Եւ աՀա, օրին մէկր լուսամատները կը բա
Հիմա կ՚երեւիս սբսփուն, ցնցոտապատ եւ աւե - արուեստին Հմուտ վարսլեանեբր։ |ւթ–թ֊ախո՜1֊րր՝ նար , ու Հայ արուեստի տաճարէն ներս , դեղեց -
բակ ։ ։ կողբամ քեզ, քաղաքդ անաՀտաբոյբ • »• : մասնատուփի մր պէս ՛լոց է -. Փէբբ-եւանը՝ անա— կութեան գիցուՀիին կ՛ եր կա րէ ր երկու Հատրնտի ր
իարերդէն՝ Հազար կորիներով ճամբայ կ՚ելլէ ռակ աղու մը պէս՝ իր Հնութի ւնն եր ու մ էկէն Հասկաքաղ մաաեաննեբ , էբնած , խարբալած ,
կարաւան մր , բեռնաւորուած բերք ու բարիքով ։ կ՚աղմկէ . . . : իւիճն ու աւազր մ աքբած ու լո ւս ան ց քին /յ յյ ւսյ
Բերդր ծանր երկանաքարի մը պէս՝ նստած է քա Ո^վ է աբուեզ այս ասպետը , բարձրաՀասակ նշանագրած :
ղաքին պատմութեան ր վրայ։ շ^Որոխր կը քալէ ա՛ ու թիկնեզ , կղուտ ոտքերով , ձիգ ու պրկուած Հ-Տէր ւ ա՛ՐԳ արձակեա՛ զծառայս քո» ։
նոր մէկէն՝ տտունը շարժելով ու անՀասկնալի կե ց ո ւած քո վ , Հպարտութեան Հ րգեՀ ր ա չքե ր ո ւն Հոս է մեր բնդվղումր արդէն։ Մեր բացասա
մէկ , ա յս Հ զօր երիտասաբզը որ բեմին՝ վրա յ կբ
մրմունկներ Հանելով։ ՎւպպահաԹի դաշտին մէկ՝ կան վ երա բերում ը իր անժամ անակ լքում ին ու
արեւր կր սիրուըտի ց ո րեն արտե ր ո ւն Հետ։ ք*ա - ցցուի , իր երկրին ցուցատախտակը բռնած : «Վա– լռութեան : Ա՝ եր բողոքս՝ իր բանաստեղծի է բանն
բերդ։ ճոխ ու փարթամ՝ անցեալով։ Անոր աւե - նանդ» , պատմութեան Հ ո ս ո ւմ ին գետը աննման • : ու խարբալր վազաՀասօբէն պատէն կախած ըլ —
րակներոլ տքոցէն՝ կրնա յ գբոլ–իէ Հազար "Գթհբգ : Ակ թեւին վրայ՝ կը տեսնուի կարսր , գօաե - լալուն ։
Անոր զաւակներուն իսոյանքք յանկարծական էր 1 սլն զ ո ւա ծ ի բ պա ր իս պներոլ ել՛ մ ա բտկոցնե բու Վերկալո03յս . . . Բայց չէ® որ կեանքի վերկա -
եւ Հայրենասիրութեան կանչը՝ կը նմանէր ռաղ - սլ ալպատ ա կո ււլ մէկկասլովը։ Միկ^՚արեբգի զառի - լոյսին, մանաւանգ բանաստեղծի Հոզիին մէկ, եր
մ եր գի մը թնդիւն ին . ... ; թաւիէն ււ ա Հ կուտան Հո յա շէն տուներ ր , գետե - կունքի կայծերն աւելի Հ ր ա ւո ո չ ո ր կր բռնկին ,
Մամախա–թՈՆԼ1ը՝ կայծոռիկ մը լոյոովր կր զերքէն էլաբշաւեն նժոյգները իր երէկին ու վաղ — գոյներն աւելի ցայտուն ոլ դիմացկուն գուբս կու
կայծկլտար մութին մէկէն։ կարիԹր՝ կաշմբուռն ո լան ։ Ու բան ա կն ե բ ր օտար պետ ո ւթ1 ի ւննե բո ւ կու ղան, վրձինին իսազերր աւելի երկար ատեն կր դի
ոլ առնական ,կը պտտի մեր պատմութեան ան - գան ու 1լանցնին բիբիս ոսպնասլակիէն , Հապ ճետ մանան ժամանակին դէմ, ու ստեզծագոբծութեան
դաստանին մէկ, ձեռքովր բռնած եղէգնացուպ մը ու շուար , ծեծուած ու ս րսփուն , կր նա յին աՀեղ աւիշր, աւելի Հասուն ու Հարուստ գլուխ գորհոց–
իր Համբաւաւոր շամբերէն , լուրկ է ու ծանբա - քաղաքին , կը դիտեն լճացող արիւեր իրենց նա — նեբու ծնոլձնգ կուտա յ :
ՔայԼ * հւ(Լ– Գէաէ էր բհրդերու եւ կամուրկներու խորդներուն , ապա՝ կը վւախին ու 1լանՀետանան Այս տար րե ր ր չէ որ կր պակսին ԱՀաբոնի բա
Համբաւր։ Հասան. - Գալէ|0ք՝ ակութին կրակին սր լերան մը կողմ էն * * . : նաստեղծ Հոզիին մէկ։ Միայն թէ լքէր Աիմէոն
ման կր ճարճատի ու կը փայլի։ ^ասեԹր՝ Հողա Հրաշալի է տեսարանը I ծերունիի բանագրանքր ու գո չէր ։
գործի կեբպարանքովր կր ներկայանայ , ձեռքը՝ Հայ զինուոբը իր կապարճր կր սլատրաստէ , <էՏէր) եթէ զշրթունս իմ բանաս,, երգեսցէ
երգելով 1լ արձակէ նետր, ու կեցցէ Հայաստան կը բերան
մաճին վրւհյ , գոգնոց կապած՝ կը ցանէ ցորեն ու իմ զօրՀնութիւնս քո , վերստին » ։
վարսակ : Ալաշկերսւը՝ կրօնական աղօթք մը կը պոռայ ։ Գիւղերու մէկ խրախճանք ու Հանդէս ։ Այս է մեր սպասումը իրմէ ։
սերտէ , ու ա ս տ ո լածն ե ր ը կը կանչէ . • » : Հիւսիսոյ Ծովակին լեռնաշիսաբՀ էն , ֊՛ •• . / - –՛ ,;\ ՏԻԳՐԱՆ ՓԻՐԱՆԵԱՆ
Սահբէն կը լսուին ճորոիփ գոռոզութեան ա– կողայի սեպ Ժայռերէն կր բարձրանայ թինգր
ղաղակը ել անտառներու ներդաշնակ խարշափը : Ազատագրութեան Հզօր երգին * կարօտին , մեր տենչին , Մեր ծնունդին ու մ ահ
ու ան :
թ՚յւբթՈլլքը՝ իր չրվէ^ին ժխորներուն կը խառնէ Փա՛ռք քեղ, երկի՛ր Արմ էն ի, Ոճի, ձեւի
կախարդանքը իր բնաշխարհին։ Լիճը կը դառնայ մոգութիւն , 1 ք՛ ր ու նիւթ չես, երազի , • Հիւսքէն Եղնիկի մը արձան ը կը տեսնուի դարպասին
կապոյտ հանելուկը ստեղծագործական տրուես - թրռա՛ծ քաղցրութիւն ** *: ղրան դէմ ը, անոր շուրչը՝ Վան|ս|նդի աղչիկները
տին : Օլթփն՝ կը ծռի իր հանքերու հարստութեան շուրչպար կը դաոնան , ցանելով ծաղիկ ու վարդե–
վրայ։ ԽոտՈբջւոլրը՝ պառաւներու պէս հէքեաթ կր ԱրիԲւն կո՛ւզես , կուտանք քեզ,–—Միսն ու ոս չուր : Ծերերը չահագնաց՝ իրենց պատկառանքին
կոր , մեր սիրտր , Վ^ասնղի
պատմէ : Ակօսուած ճակատ ունի եւ մայրութեան Ձուն ինք զարուն ու մ ալիս : մենք առանց քեղ , հմայքը կը պտտցնեն փողոցէ փողոց , տանիքնե -
Աբմէնին , Գուն ես սկիզբն
համբաւ։ Ամէն մի հէքեաթի վե ր ^աւո րութեանը՝ Փա՛ռք քեզ , երկի՛ բ րէն՝ անոնց գլուխներուն կը նետեն ցորենահա -
գետն ի հողն ու ցեխը կը համբուրէ ••• է ու վախճան , Մեր տիկներ : Բերկրանք ու զուարճութիւն : Վանանդը
էր մԷԿ. յաղթանակը կը տօնէ . . . ւ ՍՕՄ֊ՎԱՆԻ
Fonds A.R.A.M
