մէ Լ^ացֆելգ—Վիլգեմբուրգ,
*
հոչէն,
Տիսսոն,
Նավի կով*. Կոաաին
եւ կալի չեն ) , Հերքելով
սուլթանի
կա ուա վար
ո ւթեան սուտ երր
արեւ–
մրտաՀայ
ո ւթեան
վիճակի
մասին։
Ծանուցագրին
մէֆ յատուկ
աղիւ՛՛
սակ
մր կար
արեւելեան
քաղաքն
եր ու բնակչո
ւթեան
մասին
*
ըստ
որուն՝
էրզրումի,
Վանի*
Մուչի * Թիթէիսի
1
Ավազի*
Խարբերղի,
Տիարրեքիրի
եւ Հա լկա ի րնակչութիւնր
ունէր Հետեւեալ
պատկերը՛–
780,000
Հայ,
320,000
թուրք,
254,000
այլ քրիստոնեաներ
եւ
380,000
կոչուորներ
11
*
։
80—
ական թուականներու
Հայկական
գաւառներուն
փոքրաթիւ
քիւրտերը,
վաչկատուն
եւ թափառաշրջիկ
,
մինչեւ
ատամները
զին–
լած՛, ազատ Համարձակ
կ ասպատակէին
Հայոց
գի
ս
ղ
ռ
րր
ռ
լ
֊
կատար ե–
լապէս կ իշխէին
աւելի քան մէկ ու կէս
միլիոն
Հայերու
վրայ * անոնք
«
կը թափուէին
Հայ գիւղացի
ո ւթեան
վրայ*
կը կողոպտէին,
աւար
կը տանէին,
1
լ առեւանգէին
Հարս ու ադֆիկ* կը սրբապղծէին
վանք–
եկեղեցի
ո Լ
սրբավայր»^
1
^։
Հայը իր բնակած՜
գաւառներուն
մէֆ մեծամասնութիւն
ր լ լալով
Հանդերձ
նոյն
ողորմելի
րայսւ1/
էր , քանի
որ Հիւանդագին
սար
կա–
մըտութիւնը
Համակած
էր Հայ գիւղացիին
միտքն
ու Հոգին
ամեն­
ուրեք։ Երկարատեւ
Հալածանքներն
ու ՀարստաՀարութիւնները
Հայ
գեղջուկը
այս խղճալի
վիճակին
Հասցուցած
էին։
Հայը փարած
էր
իր կրօնին
ու ափ մը Հողին,
մոռնալով
զէնքն
ու
զինավարժութիւնը։
Տարօնի եւ Վաս պո լրականի
նահանգներուն
մէֆ* - կը գրէ Ըաֆֆի,
-
կ ապրէին
Հայեր,
քիւրտեր,
ասորիներ
,
Հրեաներ,
թուրքեր
եւ
եղի–
դիներ:
Այս նահանգներու
ա զգա բնակչո
ւթեան
կէսէն
աւելի
Հայեր
էին,
բայց
քիւրտերը
կ՚իշխէին
բոլորին
վրայ»
11
*։
Ւ°նչ էր պատճառը
:
Պատասխանը
Հեղինակը
ինք կու տայ •
«
Թու­
րը , ատրճանակը,
վահանը
եւ նիզակը
քիւրտի
մարմնի
անգամներն
են։ Ջին քիւրտի
ընկերն
է ։ քիւրտը
իր ձին աւելի
կը սիրէ քան իր
կինը,
երեխաները»
119
։
Ոաֆֆին
Հիացող
մրնէ
Հայուն
ոխերիմ
թշնամի
քիւրտին
խիզա­
խութեան,
արիութեան
եւ ռա զմա ս ի ր ո ւթեան
վրայ։
«
Որպէս
բնու­
թեան ազատ
որդի
,
քէ
ւ
՜
Ր
ւո
Ր
^ԼԸ
բաւականանա
յ իր
անասուններով։
Ան Հովիւ
Է։ Տուն
չունի։
Իր օթեւանը
իր վրանն
Է։ Ձմեռնային
ձիւ­
ները
միայն
կրնան
քիր՚֊աը
քշել իր սիրելի
սարերէն
։
Այն
ժամանակ
հայու լքը տունը ւքիշտ պատրաստ է ընդունելու ինքնակոչ հիւրին։
116
Նոյն,
# 129։
117
Նոյն,
# 5 0 ։
118
Րաֆֆի,
Երկերի Ժողովածու,
Հա*
4,
Կայծեր,
Ա*, Երեւան,
1963, # 3 6 0
119
Նոյն,
# 3 6 2 ։
Fonds A.R.A.M