էին ( ) : Պեաական
գանձարանը
չաա քիչ բան կը մանէր այս Լրկրկն .
Պատերազմի
միՀոցին,
այս ցեզասլետներր
կուսակալի
Հրա–
ւէրին
վրայ,
կ՚առնէին
իրենց
սէկմէնները
եւ օգնութեան
կու
գա­
յին օսմանցիներուն.
շաա անգամ կր մերժէին
եւ֊ սլաաերազմի
առի­
թէ"
օ գա ո լելով
,
բացարձակ
անկախ կր Հռչակէին
իրենք
զիրենք :
Այս
զօրացած
ցեզերու
գլխաւորներն
էին, լՀէրիւոները,
Թէ–
ճիյւներր, Ավշակները, ՊօզաօղաԳները
,
Գօգանի Ֆարսաքն^/.^, ճէ–
լիքանցի&ձ/ւձ
ու
Րահանցի^/»^ :
Ասոնցմէ՝
ճէրիաներր
գրաւած
էին
Ամանոսի
արեւմաեան
զառիթափը,
Անարզաբայի
գաշաէն
մինչեւ,
այժմեան
Օ՚՚մանիյէ
քազաքր
եւ նշանաւոր
ձիաւորներ
էին։
Թէ–
^ՐՐՏ/՚^՚^ՐԸ
Հը Բնակէին
Ամանոսի
Հիւսիսային
արեւելեան
զառիթա­
փը , ներկայ
Հովիա
կամ Հովաոլ
գաւառը
,
ՊօւդՀէէն
մինչեւ
Գիաակ
լեռ։
Ավշարները
կը բնակէին
Հաճընի
գաւառին
Հիւսիսային-֊արե–
ւելեան
մասերը»
Ֆարսաքները՝
Հաճընի
արեւմաեան
՚
էի՚-՚էերր
:
Պօզ–
*
Գաղափար մը տալու հաւքար այս ցեւլասյհաներու բոնաբսւրութիւններուն.
մէջ կը բերենք միայն այս դարաւ, մէ ջ ՝
Փայ ասի ցեզապետներոլ գործածները •
Փայասը որ ծ՜ովուն եզերքն էր եւ իր դաշտային վիճակով, աւելի տիբասլետուած
կը համարուէր օսմանցիներէն, քան թ է լեոները:
Այս դարոլ սկիզրները Փայ ասի զաւաոին կ՚իշխէր ԿԷ02ՃԻ ՀԱԼԱԼ 0Դ.ԼՈԻ
ԽԱԼԻԼ ԻԷԿ՝ թիւրքմէն ցեղապետը։ Ասիկա ոչ միայն երկիրը հարկի տակ
դրած
էր, այլեւ կը կողոպտէր նոյնիսկ օսմանցիներու Մէքքէ ուղարկած ՄԵԾ ԿԱՐԱԻԱ֊
՚
Նը: Օսմանեան Փաշաները շատ աշխատեցան բոնի կերպով ձեոք ձգել զայն, չ յ ա ֊
շողեցան, որովհետեւ միշտ կը պարտուէին։ ի վերջոյ անոր շնորհեցին եոադրօշ
Փաշայի աստիճանը: Խալիլ թէկ ասով ալ չնուաոուեցաւ եւ կրկին շարունակեց իր
շ ահա ա ակ ութիւ ննեյւը : ՚Աոյնիսկ սկսաւ կողոպտել եւրոպական նաւերը եւ անոնց
մէջ ի եւրոպացի ճամբորդները բանտարկելով մե ծ փրկանքներ կ ՚ ա ոնէբ :
Մէք–֊
քէի կարաւանը անցած միջոցին, սարսսսի ձգելու համար, ՍԱԳԱԼ ԹՈԻԹԱ՚եի, ԳԱ–
ՐԱ՚եԼԸԳ ԳԱՐՈԻի (Ամանոսեան Դրունք) եւ շատ անդամ Փայ ասի աոջեւ երկու
բանտարկեալներ կը կաիւէր: Անդամ մըն ալ բանտարկեալ չունենալով կախելու,
սաստիկ զայրոյթի մէջ էր, երբ յանկարծ ձեոքով մօրուքը քաշեց ու հրամայեց
ծաոային հրճուանքով–
«
Գնա՛, զնա՛, Չորք Մարզուանցի հայ 8ակոբը բեր, որ
չորս ամիսէ ի վեր ջերմով կը տաոապի եւ օդուտ մը չունի» : Ասիկա մհււաւ 1808
թո ւին։ Իրեն յաջորդեց որդին ՏԷՏԷ ՓԱՇԱ՛Ն, որ միեւնոյն ընթացքին հեաեւեցաւ
եւ աւհլիին իսկ յանդդնեցաւ։ ինձ պատմեցին թէ, 1815 թուականներուն կ՚անցնէր
Մէքքէյի մեծ կարաւանը, որուն կ՚ընկերանար, ուխտի համար, նաեւ Սուլթանին
քոյրը։ Բ՛իւրքմէն ցեղապետը, ոչ միայն կարաւանը կողոպտեց, այլեւ հրապուր­
ուած Աուլթանուհիի գեղեցկութենէն, աոեւանդեց զայն։ Օսմանեան փաշաները
զինու զօրութեամբ չյաջոզեցան ձերբակալել զայն– միայն 1817իս մատնութեամբ
ձերբակալեցին եւ «|էյլանի Մուստաֆա Փաշայի հրամանով
գլխատելէն վերջ,
մարմինը իարոյկի վրայ վասեցին։ Այս ժամանակ անոր եղբայրը ՄԸՍՏԸԳ ՊԷ8,
12
տարեկան ըլլալով * փախաւ Մ արա շ : Տասը տարի վերջ դարձաւ Մարաշէն, երբ
51
Fonds A.R.A.M