20
ղեկութիլննևրը,
որ
1813—14
թուականին
՚
ԲէօթաՀիայի
վիճակը կյլ
ներկայացնեն
։
Անիկա կր գրէ էր գորհ-ին
մ էք՝
«•
թէօթահիա, հին
Օօէգ&շաո,
Անատոլոլի մայրաքաղաքն է,
ես թէեւ ոչ բազմաբնակի չ նախնի ժամանակաց պէս > դարձեալ կ՚ըսուի
ր՛է ունի ՑՕԷն 60 հազարի մէջ բնակիչ, որուն 10 հազարը Հայեր հն,
5
հազարը Յ
ո
յ ն , առաջինները կ՚ապրին ճոխութեան եւ առատու­
թեան մէջ, սակայն վերջինները թշուառօրէն աղքատ են։ ՛Նախա­
պէս ակնարկած եմ որ այս է կացութիւնը (Տ՛ուրքիոյ շատ մը քաղաք–
ներուն մէջ եւ կարելի է հեշտութեամբ բացատրել: Հայերը, որ
գրեթէ միշտ առեւտուրի շահադիտութեան մէջ են, հանդարտ եւ
րարերարոյ ժողովուրդ մըն են, հազուադէպօրէն կամ երթեք պե­
տութեան դէմ ոեւէ դաւով զրաղած, որով շատ կասկածանօք չեն
դիտուած, իսկ Յոյները ընդհակառակն ընդհանրապէս անհանդարտ
ցեղ մըն են, հեղինակները յաս ախ ապստամբութեանց եւ դալադ–
րութեանց: է լ որովհետեւ աւելի բազմաթիւ են ու նուազ զոհ, միշտ
մեծ Տէրոջ (Սուլթանին) քաղաքականութիւնը եղած է զանոնք կա­
րելի եղածին չափ ճնշման տակ պահել: Անոնք (Յոյները) աւելը
ռազմասէր են քան Հայերը, յաճախ եկած հն ճեղքելով հողամասը
պետի մը երկիրը առաջնորդելով Յ
ո
յ ն ձիալորներոլ խումբ մը, սա­
կայն երբեք Հայերը, որոնք առածի կարդ անցած երկչոտներ են » :
՚
թէօթահիա քաղաքը կառոլցուած է մասամբ ստորոտը եւ մա­
սամբ կողերուն վբայ Պոլրսազ Տազի, լեոնախումրհր, որոնք կը շըր–
ջապատեն բերրի դաշտ մը կամ աւելի նիշդ հովիտ մը հարաւակող­
մ է ն ։ Աւելի փոքր բարձունքներէն մէկուն վրայ կը գտնուի աւե­
րակները բերդին, որ կը գրաւէ տեղը Օօէ^ՅՕսա Ի > որ երբեմն ամ­
րոց մըն Էր : ՛քաղաքը կը տարածուի բաւական տեղ եւ տունե՛րը,
որոնք ընդարձակ եւ լաւ կահաւորուած են ,կառուցուած են "Աւլսոյ
տուներուն ձեւով եւ նոյն նիւթհրէն։ Փողոցները տափվեր են, սա­
կայն բազմաթիւ գեղեցիկ ազբիլրնհր ունին՝ հոն բերուած գետ­
նուղի ջոլրի ճամբաներով լեոնհրէն։ Երեսուն հասարակաց բաղ­
նիքներ կան, 50 մզկիթներ, որոնց քսանը քարաշէն մինարէներ ու­
նին– չորս(1) Հայ եւ մէկ Յոյն եկեղեցի եւ 20 խաներ։ Այս խաները
մեծ եւհաստաբեստ շէնքեր են՛ դէպի վեր մանր պատուհաններով
լեցուն լոյս տալու համար բազմաթիւ մանր խուցերուս, որոնց բաժ­
նուած են: Քառակուսի կաււուցուած են մէջը րակով, փայտաշէն
պատշգամներով, որոնք տարբեր յարկաբաժինները կ՛առաջնորդեն ,
ասոնք չեն կահաւորուած եւ ճամբորդը բոլոր իր կարիքները պէտք
(1)
Հայ եկեղեցէներոլ
թիւր չորս չէի" է Ա՛յլ երեք։
1813-14
^5.
տակաւին
Հայ—կաթոլիկներու,
եկեղեցին
շինուած չէր, իսկ
6"
յ՛երր
ինչպէս տեսնուեցաւ., երեք եկեղեցի
ունէին :
Fonds A.R.A.M