նակի
լաւագոյն
գէմքերը
՚
Հյերսէս եպ • Վարժապետեան
,
Խրիմ–
հան
Հայրիկ,
Գար* եսլ, Արուանձտեանց
,
Պօղոս վ\րգ՛
Նաթան–
եան Հ Ազգային
ժողովի
ատենագրութիւննե
ր ր , օտարներից
Լին­
չը, Ա ակ—կոլը, Պրէսանսէն
,
Լիիուտինը
,
Գիլոնը,
Գրինր
եւայլն :
Այգ մասին առատ
նիւթ– կայ Հաւաքուած՜
նաեւ Հայաստանի Պե­
տական
հեռագրատան
մէշ^, ինչպէս եւ Գիւտ քաՀ .
Ագանեանի
ՀձԳիւան
Հայոց
Պատմութեան՝^
\
^–բգ Հատորում
:
1890
թուին
,
մի իյումբ ա րեւմտաՀա
յե ր ի կողմից
Աակար
կաթողիկոսին
գրուած
նամակում
Հայերի
կացութիւնը
պատկե–
րացւում կր այսպէս.
«
ք| չ մա բ դ կ ային լեզուն ե ւ ոչ ալ նորա գ րի­
չը չ են կարող նկարագրել ա յնբազմատեսակ ծանր դժբ ախ տ ու­
թ ի ւ ն ը , որկրած ենք ե ւ կը կրենք : Մեր հ ա յր ե նի հողի վ ր այ ւքեբ
կեանքը խաղալիք է դ արձա ծ մե ր իշխողներու ձեււքին • մե ր կեան­
քը անապահով դ ր ո ւթե ա նց լքատնուած է , մեր ընտանիքը ամօթա –
բ ե ր բււնութհանց, մե րզաւակները զոհ են դ արձա ծ կոպիտ ո ւ ժի ,
մեր դ ա ոն քրտինքով վաստակած հա ցը մհզնէ կորզելու, մե ր զա ­
ւակները սովամահ կոտորելու ենթա ր կ ո ւ ա ծ են, մե ր ե կ եղե ցի­
ները կը սրբ ա պզծ ո ւին ե ւ հ ր ո յ սաբակ կը լինին, մե ր ս ր բ ո ւ թի ւ ն –
ները կ ՚ անա ր գ ո ւին ե ւ մե ր հաւատը կը հ ա յհ ո յ ո ւ ի ե ւ հո գ հւ ո բ ա –
կ ա նո ւթիւնը ենթա ր կ ո ւ ա ծ է հին գ ե րոր դ դ ա րո ւմ տ եղի ունե ց ա ծ
բոլոր տ աոապանաց» *) :
Այս էր ••• Հ•••
Հ
ա
յ ի կացութիւնը
Օսման­
եան Հայաստանում
րովանգակ
\
$–րգ գարի
ընթացքին : Նա
չու­
նէր կեանքի եւ գոյքի
ապաՀովութիւն
,
զուրկ էր ամէն
իրալուն–
քից • կորցրել էր ամէն
ազատութիւն
:
Ա՛ի տաղանգաւոր
,
ստեղ–
ծագործող
ել մշակոյթի
մեծ ժառանգութեան
տէր
էեոզովուրգ
Հսկայ
վայրէջք էր ունեցել եւ ապրում էր որպէս ճորտ
ր ար բա­
լա սի բնազդով
օժտուած
քուրգի
Հ արեւանութեամր
ել օրէնք ու
կարգ ոտնակոխ
անող
թուրքի
գերիշխանութեան
տակ : Այ"
փաստը մեր պատմութեան
ամէնէն
դժբախտ
երեւոյթներից
մէկն
էր։
(՛
ք՛ուրքը եւ ք՚՚՚-րդը
կասեցրել
էին մեր պատմութեան
բնական
Հոլովոյթը,
պատնէշ
կանգնել
մեր մտաւոր եւ Հոգեկան
թռիչ­
քի, մեր ստեղծագործական
կարողութեան
առֆեւ :
Ա՝ խիթտրական
չէր Հայ զանգուածի
վիճակը
նաեւ
(
հուսա–
Հայաստանում
:
ինչպէս
Օսմանեան
Հայաստանում
,
ռուսական
բաժ՜նում էլ Հայութեան
մեծագոյն
մասր ապրում էր գիլզերում
,
որպէս երկրագործ՝
կապուած
իր Հոգին եւ չկ՚իս : Գիւղական
Հա­
սոյթով
ապրում
էին նաեւ Հայ փոքրաթիւ
ազնուականներն
ու
կալուածատէրերը
:
Հայ գիւզացու
ել արտօնեալ
գաս ի թիւը
80–
ա–
* ) «
Տ եղե կ ա գ իր Հայկ. Գիտ. Ա կ ա դ եմիայի » , 1948 ր֊ • թ ի ւ 10 ,
է շ 5 2 :
27
Fonds A.R.A.M