բողջական պատմութիւնն ե, Ուր Հայոց ազատազւ՚ական շարժման յաջորդա­
կան փ ո ւ յ ե ւ ՚ բ կյւ պատկերանան, ժամ՛անակի եւ պայմաններու դ ա ս ա ւ ո ւ՚ո ւմ՚ո վ
ու քննական ակնոցով:
Հէստորլւ նախ կյւ խօսի բնաշխարհի աշխարհաց լ՛ական, տնտեսական, բնակ­
ցութեան բաղկ ացուցիչ տարրերու, քաւյաքնեւ՚ու ե ւ զա ւ ս ւ ռնե ր ո ւ մասին՝ պատ­
մո ւթե ան միջ ա վ այրբ ներկայացնեյու Տամար։
Հայ <քու|ու|ուրւյի հոցեկան աշխաւ՚հբ, ա ւ ա ն դ ո ւթիւնն ե ւ ՚ն ու սովո–
րութիւննեւ՚բ բնորոշեյու համար ժողո վ լ՚ դ ա կ ան բ անահիւս ութե ան ց յ ո ւ խ մը
յատկացուցած ենք։ (|>ւպա| ւ՚ւյական այց. եւ՚(|եւ՚յւ, յեզո ւ ա կ ան եւ ստեղծազոր–
ծական իրենց նշանակութեամբ, ա ռ անձին քննութեան արժանացած են որպես
Տաւ՚օնի ժողովրդական ւքշակոյթի հարազատ արտայայտութիւն։
Ազատազրական պատմութեան կցսւծ ենք յեզսւփոխական
եւ՚ցեւ՚ու
փունջ
մբ, ուր ոտ ւ1՚|ւա|ն դեպքերն ու ւյեմքեւ՚բ կբ տողանցեն, այլեւ Տա­
րօնի եւ Սա սուն ի շրջաններու դերբ կբ բնորոշուի։ Այդ երզեւ՚են պայծառօ–
րեն կ ՚ ե ր ե ւ ի թե Հ ա յ Յեղա փ ոխո ւթե ան դիւց ազնա կ ան խոյանքներու աշխար–
հբ եւյած ե Տ արօն֊ Ս ա ս ունբ, ՈՐ իրեն զւ ՚ ա ւ ա ծ ե հսւյ միտքբ, հոցին ե ւ քա­
ջակորով բ ա զո ւ կ ը ։ Այդ եւ՚ցեւ՚յւ պատմութեան վաւեւ՚ականութիւնյւ կյւ շեշտեն։
Առանձնապես լայն տեդ տւ՚ւււած ե
Հսւյ Տ եղա փոխութե ան պատւքու­
թեան, որովհետեւ Տարօնի Աշխարհի մեջ տեդի ունեցա ծ դիւց ա ց նաւ1 ՛արտերը
ամբոդջ Հայո ւթե ան կյւ պատկանին եւ նեղ տեդական բնոյթ Տունին։
Սթե Տաւ՚օնն ու 11ասունբ հպարտ են ազատացրակսւն շարժման դրօ­
շակիրս,
ը յ յ ա յ ո լ ,
Հ ա յ ո ւթի ւ նն ա| ինքզինքը հպաւ՚տ կբ զ զ ա յ քաջակորով
Սասունով եւ Տաւ՚օնով։ Համահսւյկական այս նկաւ՚ազիրբ կայ դրոշմու ա ծ
Տարօնի Աշխարհի Պատմութեան այս եջեւ՚ուն մեջ։
Ամենեն ընդարձակ զյ ո ւ խ ը Ապրիյեան Եղե ռնի հատուածն ե։ Տաւ՚օնի
հերոսամարտերը 1915 թուականին եւժողո վ ո ւր դի անօրինակ նահատակու­
թիւնը |1"իւ ցրուած եւ հատու՛ի վ եւ՚ա ծ ուա ծ տեին։ Անհրաժեշտ նկատեցինք պատ­
ժական եւ ոլլբեւ՚ցական ա յ դ ժամանակաշրջանի պատմութիւնը մանւ՚ամաս–
նո ւթե ամբ տայ եւ վերլուծեք դեպքեւ՚բ կարելի անա չ ա ռ ո ւթե ամբ եւ պատմա­
բանի անկախ դատողութեամբ։
Անձնուրացներու, հանրային զա՚ծիտնեւ՚ու, մտաւորականնեւ՚ոլ եւ ժո­
ղովրդական դեմքերու նուիրուած ց յ ո ւ խ մբ ունինք այս հատորին մ՛եջ, ուր
համառօտակի այդ դեմ՚քերբ կ ենս ացւ՚ու ա ծ են եւ ա ւ ե յի լայն ծ անօթութե ան
համար՝ ա ղբիւ ւ ՚ն ե ր մատնանշուած, երբ այդ բանը անհրաժեշտ նկատուած ե։
Բացատրական այս յա ռ ա ջ ա բ անին մեջ զիւ՚քբ իւ՛ ամբողջական բովան­
դ ա կ ութե ամբ ներկայացնեյբ անկարելի ե։ Մենք մատնանշեցինք քանի մբ կա­
րեւոր դ | ո ւ խն ե ւ ՚ բ միայն։ Տարօնի Աշխարհի Պատմութեան այս հատա՚բ ինքզինք
կբ ներկայացնե ա ւ ե յի լաւ կերպով, քան մենք՝ մեր այս բացատրականով։
ՏԱՐՕՆԻ
ԱՇԽԱՐՀԸ
հաւաքածոյ մբ տե, ա յյ շաւ՚ահիւսուած պատմու­
թիւն մ՛բ յաջորզական փ ո ւլ ե րո վ ։ Աշխատակիցներու զրուածքներբ նկատի առ­
նուած են պատմութեան կ ա ռ ոյցի համեմատութեամբ ու անհրաժեշտութեան
չափով եւ զետեղուած են այն տեղեւ՚բ, ուր որ պետք ե եւ ա՛յն ծ ա ւ այո վ ՝ որ
ներկայացնե երեւոյթը եւ պարզաբանե զ ա յ ն ։
Խմբազրական Մարմ՛ինի երկու անդամ՛ները– Տոքթ. Ա. Այիխանեան եւ
Սմբատ Շահնաղաւ՚եան — ստանձնած են
ՈՐՈՇ
ո ւ ս ո ւմնա սիր ո ւթիւննե ր , ա՚ոնք
Fonds A.R.A.M