1914
թվին, Մ. Մազմանյա նը Նեոսիպան դպրոցի
մի խումբ աշակերտ֊
ների հետ եկել էր Անի շրջագայության։ Ալդ երկօրյա
այցը շատ փոքրիկ
միջոց էր Անին հանգամանորեն դիտելու ու տեսնելու։ Բայց այդ կախար­
դական աշխարհը, որի մեջ երկու օր շարունակ վերապրեց
հիացմունք,
հուզմունք Ա ապշանք, նրա հոգու մեջ գցեց անդրանիկ հատիկը այն վսեմ
գաղափարների, որի բեղմնավոր արդյունքը քաղում էր նա հետագայում։
Գեղասքանչ Անիի աոաջին հմայիչ տպավորությունը, որ դրոշմվել էր
պատանու հոգում, իր արտահայտությունը գտավ մի փոքրիկ հոդվածով
Անիի մասին «Երգ ա ներկ» աշակերտական ձեոագիր ալմանախում, որ­
տեղ զետեղված էր նաև Մայր Տաճարի ջրաներկ նկարը, կատարված հե­
ղինակի կողմից Անիում։
Անին, որպես մի կախարդական մագնիս, դեպի իրեն էր ձգում խանդա­
վառ պատանուն և ահա ստեղծվում է հարմար մի առիթ. Արտաշեսը գնում
է Անի աշխատանքի ու ինքն էլ հայտնեց իր մտադրությունը և որոշեցինք
գնաւ միասին։
Միքայելի հայրը վաղուց հրաժեշտ էր տվել այս անցավոր աշխարհին,
տան ամբողջ հոգսը թողնելով իր կնոջ՝ Դարոյի վրա։ Դարոն բարեհամբույր
ու ժրաջան մի մայր էր, որ յուր երեք որբերի՝ Միքայելի, Մարիամի և Լու­
սիկի ուսման հոգսը ուսերին օրնիբուն անտրտունջ աշխատում էր ասեղով
ու իր շնորհալի մատներով՝ ապահովելով իրենց օրվա կարիքները։
Դարո մայրիկը, թեև անգրագետ, համոզված էր, որ իր խելահաս Մի­
քայելը դպրոցական ամառային արձակուրդը
ուզում է օգտագործել լավ
բանի համար։ Եվ նա իր խնայած սուղ միջոցներից որդուն ապահովեց ճա­
նապարհածախսով և այնտեղ ապրուստի համար համեստ մի գումարով։
Արդեն երրորդ տարին էր, ինչ բռնկվել էր համաշխարհային աոաջին
պատերազմը։
1915
թվին հայ կամավորական բանակները գրավել էին Վանն ու Շա–
տախը և ազատագրել հայ ժողովրդի մի հատվածը ֆիզիկական բնա­
ջնջումից։
Եվ ահա, 1916 թվին, Անիի գիտարշավը մեկնում էր Վան,
թողնելով
Անիում, որպես պրոֆ. Մառի տեղակալ, Գ. Չուբինովին, ճարտարապետ
Ն. Տոկարսկան և որպես լուսանկարիչ՝ տողերը գրողիս։
Վանի գիտարշավի կազմը՝ ակադեմիկոս Ն. Մառ,
Հ. Օրբելի, Ա. Լո–
ռու-Մելիք Քալանթար, Արամ Վրայր։ Նրանք մեկնում էին Վան, որն այդ
օրերին ռազմաճակատ էր։ Ակադեմիկոս Մաոը կրում էր քաղաքացիական
գեներալի համազգեստ և ուսադիրներ, իսկ Հ. Օրրելիս՝ փոխ-գնդապետի։
Աշխարհբեկը չնայած զինվորական համազգեստ չուներ, սակայն
ուներ
56
Fonds A.R.A.M