53
նակից, աւելի
ունին այս զգացմունքը,
քան Տիարպէքիրի
եւ
Խարթերդի
Հեռաւոր
նահանգներու
Հայերը,
որոնք մեծ մասով
երկրագործներ
են։ Սակայն չեմ կարծեր թէ այսւոեղ,
էրզրումի
մէջ, դրամասւէրներէն
ոեւէ մէկը
աւելի կամ պակաս
անկեղծօ­
րէն այս զգացումը կրէ, չսայելով
որ անոնց մեծ մասը՝
թրքա­
հպատակ
րլլալով
Հանդերձ՝
ռուսական
անցագիրներ
ունին։ Այս
անցագրի
առեւտուրը
շատ լաւ յայտնի է եւ
ընդարձակօրէն
տարածուած
է, թէեւ՝
որքան
Հնար է՝ գաղտնի կերպով կր կա­
տարուի։
Իմ (Հիւպատոսական)
շրջանիս մէջ ոչ մէկմեծ քաղաք
ագատ չէ այս կեղծ
Ռուսերէն։
«
Ռուսական
Հիւպատոսին՝
տեղական
կառավարութեան
Հետ իր յարարերութեան
մէջ՝
բռնած
Հրամայողական
դիրքը,
չափազանց
պւս ՀանջուսՂւե ր ը եւ ցուցամոլական
ընթացքը,
որոնց­
մէ Հեռու են միւս Հիւպատոսները,
եւ թուրք
պաշտօնեաներու
ռուսական
Հիւպատոսի
Հանդէպ
ցոյց տուած ծառայական
վերա­
բերումը՝ տգէտ
ժողովուրդին
մէջ չափազանց
կր
բարձրացնեն
ռուսական
Հիւպատոսի կամ աւելի
ճիշդ՝ անոր
ներկայացուցած
պետութեան
կեղծ արժէքը՛ Եւ երբ ժողովուրդին
մէջ այս ձեւով
աւեյի եւ աւելի կ՛ ուժեղանա
յ նոյն մտածումը թէ միմիայն Ռու­
սաստանն է, որ կրնայ կամ կ՛ուզէ
անոր օգնել, ի Հարկէ այդ
մարզիկը
իրենց վէՏերուն
ատեն անոր կը դիմեն ու ձեռք կը թերեն
այնպիսի
թուղթեր
(
անցագիրներ),
որոնք իբր թէ իրաւունք
կու–
տս/ն օտար պետութեան
մը՝ միջնորդելու
եւ պաշտպանելու
զա­
նոնք; Ռուսական
Հիւպատոսի այս ընթացքին,
որքան ալ Կ. Պոլ֊
սոյ դեսպանատունը
անՀամաձայն
ըլլայ,
կրնամ
Հաստատել թէ
Հաւանութիւն
կր գտնայ
Թիֆլիսի Կովկասեան
կառավարութենէն,
որմէն ան ուղղակի
կախում
ունի...՛ Ես պէտք տեսայ
տեղե­
կագրել այս նաՀանգի
Հայերու մէջ տիրող զգացումը,
որովՀետեւ
Հա յերր
իրենց թուով, դիրքով եւ զբաղուսՂւե բով
ամենէն
ազդե­
ցիկ դասակարգն
են այստեղ, եւ որովՀետեւ
ներկայ
պարագանե­
րուն մէջ ռուսական
շաՀերու տեսակէտէն
այս զգացմունքը
նը–
պաստաւոր
է. Հետեւաբար
նա վտանգաւոր է այս
պետութեան
(
Թուրքիոյ)
Համար։
Այս թշնամական
զգաց
ւմին դէմ
ազդու
կերպով դարման
տանիլը
թուրք կառավարութենէն
կախուած է;
Եթէ ան արմատական
միջոցներ
ձեռք առնելով
գոՀացնէ
ժողո­
վուրդը , զայն ՀարստաՀարողները
խստօրէն
եւ ան կողմն ա կա լօ–
րէն պատժէ, տասանորդի
եւ այլ տուրքերու
Հաւաքման ու
գանձման
սիսաէմը
կարգի բերէ եւ իրօք գործադրէ
այն բազմա­
թիւ ֆէրմանները,
որոնք Հանուած են ի նպաստ
քրիստոնեանե–
Fonds A.R.A.M