բռնագրալում
ամէն
մի արժէքաւոր
բան։
Մի չտեսն լաճ
թալան
էր,
որ
կա­
տարվում
էր ամենուրեք։
էլ որովհետեւ
քազաքաբնակները
այսօր
համաբեա
"1
Ի"ձ
չունին
,
թալանի
գլխաւոր
Նանրութիւնը
ընկնում
էր գիլզացոլ
վրա
:
Գիլղացոլց
խլում
էին անխնայօրէն
եւ օրւայ պաշար
հացը,
ել սերմացուն
,
եւ լհ-կանը : Երկիրը
ալերւում
էր
վերջնականապէս
ու
զրկլոլմ
էր վերա­
շինման
վերքին
միիցներից
:
Երկաթուղային
հաղորդակցութիւնը
դադարեց
վերջնականապէս
:
Ոչ վառելիք
նաւթ
,
ոչ կերոսին
,
ոչ հաց , ոչ
մանու­
ֆակտուրա
Հայաստան
չրերւեց
:
Աղքատութիւնը
,
մերկութիւնը
,
անօթու­
թիւնը
աճում
էին օր օրի վրա։
Արա
հետ
զո լղընթացա
բա բ , աճում
էին
նաեւ
ամէն տեսակի
բռնութիւններ
:
Բոլշեւիկեան
իշխանութիւնը
ասպարէզ
Հանեց
բռնակալութեան
այնպիսի
ձեւեր
ու չափեր
,
որոնց
նմանը
հազիւ
թէ
տես
աճ
լինի
պատմութիւնը։
ժ՛ողովուրդը
բա մ ան լաճ
էր երկու
անհաւասար
մասի,
մի կողմից
իրանք
բոլշեւիկները
ել իրանց արբանեակները
մի քանի
հա­
զար մարդ
կարմիր
բանակի
հետ
միասին,
միւս
կողմից՝
բոլոր
մնացած­
ները։
Առաջիններին
պատկանում
էր բոլոր
իշխանութիւնը,
բոլոր
իրաւունք­
ները , վայելելու
եղաճ
բոլոր
հնաբալորոլթիւննեբը
:
Վերջիններին՝
բոլոր
պարտականոլթիւնները,
թալանւելոլ
բոլոր
ճանրոլթիլնը
ել
հ լու , անխօս
հպատակւելոլ
դառն
արտօնութիւնը
:
Բազաքացիական
բոլոր
ազատութիւն–
ները արմատախիլ
էին արլաճ
լիովին։
Գրել,
զատել,
խօսել,
հալաքլել,
կազմակերպւել
կարող
էին
միայն
բոլշեւիկները։
Միւսները
ճպտուն
հանե­
լու , կեանքի
նշոյլ
ցոյց տալու
իրաւունք
չունէին
:
Լրտեսութիւնը
դարձել
էր վարչական
սիստեմի
հիմքր։
Բանտերը
թէ Երեւանում,
թէ
գաւառներում
լեփ
լեցուն
էին հազարաւոր
մարդկանցով։
Ոչ ոք չէր
զգում
իրան
ապահով
լրտեսի
մատնոլթիւնից
:
Հալաճանքները
եւ
ձեր բակա լոլթիլննե
ր ը կրում
էին
թէ անհատական
եւ թէ
խմբային
բնոյթ։
Բոլչելիկները
նպատակ
էին
գրել
մաքրել
երկիրը
բոլոր
անհաճոյ
տարրերից
առաջին
հերթին
քաղաքական
կուսակցոլթիլններից
,
ապա
մ տաւո րականնե ր ից
եւ, առհասարակ,
բոլոր
ղեկավար
,
ազդեցիկ,
մտաճող
ու գորճող
տարրերից
:
Տէօրքի
կողմից ապա­
հով
լինելու
համար
հաւաքեցին
խաբէութեամբ
բոլոր
հայ սպաներին
մօտ
հազար
երկու
հարիւր մարգ
զինաթափ
արին
ու խումբ—խումբ
աքսորեցին
Բաղ ու
մասամբ
է լ Ռուսաստանի
խորքերը։
Նրանց
տեղ
գրին
ռուս սպա­
ներ
եւ բոլչեւիկ
կոմիսարներ
ու տյսպիսով
գլխատեցին
հայ բանակը
:
Ինչ
վերաբերւոլմ
է ո չ-ղինլո րական
մ տաւո րականոԼթեան
,
սկզբից
բաւականա­
ցան բանտարկութիւնով,
բայց
վերջը
սկսեցին
գնդակահարել
եւ
կացիննե­
րով
կոտորել
բանտերում
,
առանց դատի
ու դատավճռի
,
նոյնիսկ
առանց
քննութեան
:
«
կացութիւնը
դարձաւ
միանգամայն
անհանդուրժելի
,
ապստամբու­
թիւնը
բռնկւեց։
Ապստամբողը
զիլղացիոլթիւնն
էր, միաժամանակ
զանա­
զան
վայրերում,
բայց առանց կանխամտաճւաճ
ծրագրի,
առանց
համաձայ­
նեցրած
գործողութիւնների
:
Շարժումը
ունէր
գերազանցօրէն
ժողովրդա­
կան
բնոյթ
,
մասսային
ու տաբրերային
եւ այնքան
ուժգին
էր , որ
3-4
օրւայ
ընթացքում
ապստամբ
գիւղացիներ
ի զինւած
խմբերը
խորտակելով
617
Fonds A.R.A.M