մի իրաւունքով
գրաււաձ– թիւրքական
հողերը», եւ մերժելով
թ-իլրքահայաս–
աանի ինքնավարոլթեան
գաղափարը՝
«
կատարելապես
համամիտ»
է Ա ա գո­
՛
հ/։ վին , որ «կարելի
է հայերին
տրամաղրել
գպրոցական
ու
եկեղեցական
ինքնուրոյնութիւն
,
եկեղեցական
գոյ քերն ու գրամ ագլոլիւնե ր ը կառավարե­
լու ել լեզւից օգտւելոլ
իրաւունք , պայմանով, սակայն
,
որ բոլոր պաշտօնա­
կան դէպքե բում առաջնութիւնը պատկանի ռուսական
բարբառին
* • •» * )
Այս սկզբունքների
համեմատ
էլ կազմ լեց թիւրքիայից
գրաււաձ՝ վայ­
րերի կառավարութեան
օ՜րագիրը
1910
թ– յունիս
ճ—ին, որից յետոյ
հաս–
տատւեց
զօր • Փեշկովյի Հռչակաւոր
ընդՀանուր—նաՀանգապետոլթիլնը
էր
Հայակեր պա շտօնէութեամբ ու
գործելակերպով։
ԱՀա ձեզ «ինքնավար ութիւն
վեց *ե\իե
ա
յէք^
սՈ
րի
եւ նրանս
ան ր աժ՝ ան
մաս
՚//՛
էԻ ^էԻ
ա
յԻ
՝
Ո՛ ո ւս ա ս ա ան ի Հղօր Հովանաւորութեան
ա ա կ » :
է*
Հ
նչ
դ
աո
֊
ն
Հեգնութիւն
• . .
տ
Արմ աաական փոփ ոխ ո ւթեան ենթարկւեո
ռուսների
Հա յկական քաղա–
քականութիւնր
եւ ներքին կեանքոլմ . Հայերն
այլեւս րարեՀաճ
ուշագրոլթեան
առարկայ
ին : Վերա կանգն ւ ում էր նա խապատերազմեան
վերաբերումը։
1
Ա
սաա
Ա
ււււ մ էր գրաքննութիւնն
ու ոստիկանական
Հսկողութիւնը
քաղաքական
կուսակոութիւնների
եւ աղգա յին—բա րեգո ր ծա կան
կաղմ ա կե րպութիւննե
ր ՛ր
գործունէութեան
վր
ա
•
Ս ասնաւո րապէս , անբաղձալի տարր էին
գառնում
թիւրքաՀայ
գաղթականները
եւ կամաւորական
խմբերից Հեռացած
ղինւորնե–
րըւ Աստիկանութիւնը
նրանց գէմ
կիրառում
էր խիստ միջոցներ
այլեւս
պէտք չունէր նրանց :
Եւ , Հասկանա լի է ^ Հ
ա
յ մո՚ղո՝վր՛դին
Համ ակում էր դառն
Հ իասթափու–
թիւնն ու վիչ
տ
ը՛
ք ^ ՚ ճ
էր
ս
պ
ասու
–
մ
,
ի
ս
չ դուրս եկաւ։
(
ծ՝իլրքաՀա
յաստանի
ինքնավարոլթեան
փոխարէն՝
աՀա ռուս րանակի
կողմ ից գր աւլած
ո
լ
ռու­
սացման ենթակայ
ամայի
Հողեր
։
քՒիւրքաՀայ
գիւղերն
ու քաղաքները՝
աւե­
րակ • Ժ"ղ"վուրդը
կա՛մ ոչնչացլած
,
կա՛մ տարագիր
ու բնաջնջման
ենթա­
կայ եւ կամ
աւելի քան
300
յՕՕՕ
Հոգի
գաղթական
վիճակում՝ ապաս­
տանած Անդրկովկաս
։ «
Մեծ դաշնակիցները՛^ Հայաստանը
բաժանել
էին ի–
րենց մի^եւ , իբրեւ պատերազմ ական աւար ; Հա յերին վե Հ անձնօրէն
,
շնորՀ–
ւոլմ էր
. . . «
է
կեղի ցական ինքնուրո յնութիւնֆ
։
Փա՛ռք «մեծ դաշնակիցներին)»
* . .
Միեւն ոյն ղառն
ապրումներն
ունէր եւ գաղո ւթահա յոլթիւնը,
որ
նոյնպէս իւանդավառլաՆ
էր պատերազմից
ստացլելիք
բարիքներով։
Ամ ե–
ՐէՂ
ա
յէ
ք"
ա
լկանների
հայերը
լայն մասնակցութիւն
էին բերել
կամաւորա­
կան շարժման՝ դրամով ու մարդկային
ուժերով
եւ սպասում էին, որ,
իբրեւ
հետեւանք
հայերի մատոլցահ՝ Նառայոլթեանց
,
Հայաստանին
կր արլի
ինք–
նավարութիւն
:
Արտասահմանի
հայութեան
իղձերի
թարգմանն
ել քաղաքական
գո ր–
ձ՜ունէոլթեան
կենտրոն
շարունակում
էր մնալ Պօղոս
\,
ո լպա ր ի պատլիրա–
* )
ՐոՅՅ.*յւ ^ Յ է Ձ ւ օ ս օ Տ
7
>փա1» ոօ
շ խ ր տ ա ս »
ձօպս&էՈՅս
6. ««».
« « .
տ է ղ
ՈԳՕ,.Հ>ՇԱ.
ն. ծ.
/
Ա
ՅԱՕՍՅ. 11Յ,1. յ1ւա13^3էՅ ՒՕՀ^, յ^0Օ< 63, 1924.
15
Fonds A.R.A.M